The Motif of Cedar Tree in Qajar and Safavid Rugs

Document Type : Original Article

Authors

1 MCs Graphics, Faculty of Art and Architecture, Tehran Tarbiat Moddares University, Tehran, Iran

2 Assistant Professor in Graphics, Faculty of Art and Architecture, Tehran Tarbiat Moddares University, Tehran, Iran

Abstract

The motif of cedar tree, rooted in Persian culture, customs and rituals, is commonly seen in Persian rugs. Representation of this motif is especially noticeable in Qajar and Safavid Rugs. With respect to the history of art in Iran, Qajar and Safavid eras are two key periods. Application of the motif of cedar tree in the Persian rugs since very long time ago shows the special place of this motif for the Iranians. On this basis, the objective of the present research was to identify the conceptual function of this motif in the Persian rugs during Qajar and Safavid eras in order to have a better understanding of the meanings of such mythical motifs. In this respect, different species of cedars were identified and how they have been accompanied with other (guard) animals, was examined. So far, different studies have been conducted on the role of cedar tree and the its cultural, symbolic and mythical value in Iran. For example, in her MA dissertation entitled the trend of evolution and analysis of the role of cedar in Sfavid textiles, Fatemeh Bazi (2015) addressed the role of cedar and paisley design (boteh-jegheh in Persian) in textiles of Safavid era. Similarly, in a study entitled the role of cedar tree and its symbolic meanings in certain images of Tahmasbi’s Shahnamih, Saba Al-e-Ibrahim (2015) dealt with symbolic and esoteric concepts of trees in the images of Tahmasbi’s Shahnamih pointing out the relation of the images with literature and prominent characters.

Keywords

Article Title [Persian]

بررسی نقش‌مایه درخت سرو در قالی‌های دوره صفوی و قاجار

Authors [Persian]

  • ماهک روهینا 1
  • سید ابوتراب احمدپناه 2
1 کارشناس ارشد ارتباط تصویری دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس تهران. ایران
2 استادیار گروه ارتباط تصویری دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس تهران. ایران
Abstract [Persian]

نقش سرو که با عقاید آئینی و رسوم و فرهنگ ایرانی، مرتبط است، درقالی ایرانی، به وفور دیده می ­شود. کاربرد این نقش براساس باورها و عقاید هر دوره‌ای از هنر ایران است و استفاده از آن در قالی، دلیل بر اهمیت  این نقش نزد ایرانیان، از دیرباز تا کنون است. مسئلة  این پژوهش شناخت اصالت نقوش ایرانی و ادارک بهتر معانی طرح­ های اسطوره­ای و مفاهیم عمیق آن هاست. این پژوهش از نظر روش توصیفی – تحلیلی است  که به شیوه اسنادی با توجه به نقش سرو در قالی صفوی و قاجار  انجام گرفته است. در این پژوهش از هر دوره چند نمونه(6 نمونه از فرش ­های دوره صفوی و 12 مورد از فرش­های دوره قاجار) قالی دارای طرح سرو تحلیل گشته است. هدف کلی تحقیق شناخت گونه­ های مختلف سرو و همجواری آن با موجودات دیگر(جانوران نگهبان) است. چند نمونه سرو در قالی­ های دوره صفوی و قاجار به­ کار رفته و نقش موجودات هم­جوار با سرو در این قالی­ ها چیست سوالاتی است که در این تحقیق به آن­ ها پاسخ داده می ­شود. یافته­ های این پژوهش نشان می­ دهد که عقاید و باورهای فرهنگی موجود در هر دوره بر چگونگی شکل­­ گیری اسطوره سرو تأثیر­گذار بوده و سرو در هر دوره تاریخی دارای معانی و مفهوم خاصی از جمله جاودانگی، آزادگی، قدرت و استقامت بوده است. در دوره صفوی نقش سرو یادآور دنیای معنوی، نشان عزت و قدرت پادشاهی، و تزئینی است. در دوره قاجار هم جایگاه آن تزئینی و نیز نشانی از قدرت پادشاهی است.

Keywords [Persian]

  • قالی
  • صفوی
  • قاجار
  • سرو
  • نماد

References

- آل‌ابراهیم‌دهکردی، صبا(1394)، نقش درخت سرو و معانی نمادین آن در نگاره‌هایی از شاهنامه تهماسبی، باغ نظر، سال سیزدهم، شماره 45، اسفند.
- آهنچی، سمانه(1395)، شناخت فرم و محتوا نقش‌مایه سرو در فرش ایران دورة صفوی، پایان‌نامه ارشد رشته صنایع‌دستی، دانشگاه پردیس بین‌المللی فارابی.
- ابهام‌پوپ، آرتور(1384)، شاهکارهای هنر ایران، ترجمه پرویز خانلری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- اتینگهاوزن، ریچارد(1379)، اوج‌های درخشان هنر ایران، ترجمه رویین پاکباز و هرمز عبداللهی، تهران: آگاه.
- بزی، عاطفه(1394)، سیر تحول و تجزیه و تحلیل نقش سرو (بته جقه) در منسوجات عصر صفوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته باستان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- پرهام، سیروس(1371)، دستبافت‌های عشایری و روستایی فارس، ج 1و 2، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- خزایی، محمد(1386)، تأویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بناهای عصر صفوی، مجموعه مقالات اولین همایش هنر اسلامی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- خلعتبری، الله‌یار(1379)، بررسی جنبش مزدک، پژوهش‌نامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شماره 27.
- خواجه‌احمد‌عطاری، علی‌رضا(1394)، گفتمان باغ در فرش صفوی، گلجام، شماره28، پاییز و زمستان.
- دادگر، لیلا(1380)، فرش ایران، مجموعه‌ای از موزه فرش ایران، تهران: موزه فرش.
- دهخدا، علی‌اکبر(1330)، فرهنگ لغات دهخدا، ج 5 تهران، قابل دسترسی در سایت www.vajehyab.com
- دوبوکور، مونیک(1373)، رمزهای زنده جان، ترجمه جلال ستاری، چاپ اول، تهران: مرکز.
- ژوله، تورج(1384)، شناخت نمونه‌هایی از فرش ایران، تهران: شرکت سهامی فرش ایران.
- شایسته‌فر، مهناز(1390)، بررسی قالی‌های تصویری دوره قاجار موجود در موزه فرش ایران، باغ نظر، سال هشتم، شماره 8، پاییز.
- صباغ‌پور، طیبه، شایسته‌فر، مهناز(1389)، بررسی نقش‌مایه نمادین پرنده در فرش صفویه و قاجار از نظر شکل و محتوا، نگره، شماره ۱۴، بهار.
- صفی‌خانی، نینا؛ احمدپناه، سید ابوتراب(۱۳۹۳)، نشانه‌شناسی نقوش سنگ قبور قبرستان تخت‌فولاد اصفهان ،هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، دوره ۱۹، شماره ۴، زمستان.
- صوراسرافیل، شیرین؛ ژوله، تورج(۱۳82)، طراحی نقشه فرش، آشنایی با طرح‌های فرش ایران و جهان2، تهران: انتشارات موسسه فرهنگی هنری شقایق.
- عطروش، طاهره(1385)، بته‌جقه چیست، ترجمه مرتضی ترسلی، تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی هنری سیبال هنر.
- قاسمیه، سارا(1395)، بررسی زبان مشترک باغ و نگارگری ایرانی با تأکید بر نقش نمادین درخت سرو، پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان، شماره 11.
- کلیات سعدی(1379)، تصحیح بهاالدین خرمشاهی، تهران: دوستان.
- کوهزاد، نازنین(1389)، تقدس نقش سرو در هنر ایران، دوفصلنامة علمی- پژوهشی هنرهای تجسمی نقش‌مایه، سال سوم، شماره 5، بهار و تابستان.
- کنبی، شیلا(1386)، عصر طلایی هنر ایران، ترجمه حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
- مجنونیان، هنریک(1369)، درختان و محیط‌زیست، تهران: سازمان حفاظت محیط‌زیست.
- ورمازرن، مارتین) ۱۳75(، آیین میترا، ترجمه بزرگ نادرزاد، تهران: نشر چشمه.
- یاحقی، محمدجعفر(1369)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانیدر ادبیات فارسی، تهران: انتشارات سروش.
Paykareh
Volume 7, Issue 13
September 2018
Pages 17-35

Files

History

  • Receive Date: 19 May 2018
  • Revise Date: 26 June 2018
  • Accept Date: 23 July 2018

Share

How to cite

Statistics