Comparative Study of the Twelve Constellations in Illustrated Versions of the Book of Fixed Stars and Nativities

Author

Faculty member, Department of Graphic Design, Faculty of Arts, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

Abstract

Since the time of their appearance on the Earth, humans have been interested in the cosmos and the discovery of the secrets of the sky. The emergence of Islam and the tendency of the Islamic Khalifas towards the science of astronomy and astrology led to the growth and development of this branch of natural sciences, especially between the 3rd and 9th centuries AH. In the present study, astronomical concepts and beliefs in the Islamic era have been identified and extracted in order to compare them with the astronomical motifs of the two illustrated versions of Book of Fixed Stars (820 AH) by Abd al-Rahman al-Sufi, the original version of which belongs to the 4th century AH and Nativities (700 AH) by Abu Ma'shar Balkhi. The present research aimed to find out how the components of astrology and constellations are depicted in the two illustrated versions of Nativities (700 AH) and Book of Fixed Stars (9th century AH) and whether the images of the Nativities were influenced by the reference images of Abd al-Rahman al-Sufi (4th century AH) in Book of Fixed Stars.
Regarding the research carried out in this field of study, Zargari and Yahyaei (2014) in "The effect of astronomical beliefs and attitudes on the social and political conditions of Iran during 4-9th centuries AH" have studied the formation and growth of astronomical beliefs in the Islamic era. Moreover, Hosseini (2017) in his study "Reflections of various constellations in the art of pottery from the Islamic era to the Safavid period and their comparison with the images of Abd al-Rahman al-Sufi " concluded that the artists of the Islamic period have used the astronomical designs and concepts of astronomical books; however, in many cases, they have made changes in these designs according to the spirit of the age and their own taste. Afrough and Nowruzi Talab (2012) have also studied the 12 constellations of the zodiac in the "Decorative nature of the astronomical concepts of a brass water container”.

Keywords


Article Title [Persian]

مطالعه تطبیقی صورت‌های فلکیِ بروج دوازده‌گانه در نسخ مصور «الموالید» و «صورالکواکب الثابته»

Author [Persian]

  • شادی طاهرخانی
هیأت علمی گروه گرافیک، دانشکده هنر، دانشگاه شهیدچمران اهواز، ایران
Abstract [Persian]

علاقه به کیهان و کشف راز آسمان، قدمتی به درازای حضور بشر بر روی کره خاکی دارد. ظهور دین مبین اسلام و گرایش خلفای اسلامی به علم نجوم و نجوم احکامی سببِ رشد و توسعه این شاخه از علوم طبیعی به ویژه در فاصله قرن 3 تا 9 هجری شد. در پژوهش حاضر مفاهیم و باورهای نجومی در دوران اسلامی، شناسایی و استخراج گشته و جهت تطبیق با نقوش نجومی دو نسخه مصور «صور الکواکب الثابته» ( 820ه.ق) اثر عبدالحمن صوفی که نسخه اولیه آن متعلق به قرن 4 ه.ق بوده و «الموالید» (700ه.ق) اثر ابومعشر بلخی مورد بررسی قرارگرفته است. پژوهش حاضر کیفی و به لحاظ هدف، نظری است. داد‌ه‌های این پژوهش بر پایه اطلاعات کتابخانه‌ای و پایگاه ­های اطلاعاتی علمی بوده و روش ارائه آن توصیفی و تحلیلی با رویکردی تطبیقی است. مهم ­ترین پرسش­ این پژوهش عبارت است از: مؤلفه‌های احکام نجومی و صورت­ های فلکی در دو نسخۀ مصور «الموالید» (700ه.ق) و «صورالکواکب» (قرن9 ه.ق) چگونه تجسم یافته­ اند و آیا تصاویر نسخه «الموالید» متأثر از تصاویرِ مرجعِ عبدالرحمن صوفی (قرن4ه.ق) در صورالکواکب  بوده است؟ بنابر یافته­ های پژوهش، صورفلکی به دو دستۀ بروج دوازده­ گانه و سیارات هفت­ گانه تقسیم می شوند که این صورت ­ها در دو کتاب نام­برده از تنوع بصری به لحاظ نحوۀ پرداخت و تکنیک اجرایی برخوردار بوده اند. در اغلب موارد نقش بروج در الموالید، متأثر از ساختار علمی و اصلی تجسم یافته در صورالکواکب بوده و بعضاً به اقتضای سلیقه هنرمند و با توجه به شرایط فرهنگیِ دوران تصویرگر، تغییراتی در آن­ ها صورت گرفته است.

Keywords [Persian]

  • صور فلکی
  • بروج دوازده‌گانه
  • مصور
  • الموالید
  • صورالکواکب
- آملی، سید حیدر (1380). تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم. جلد دوم. قم: سازمان چاپ و انتشارات اسلامی.
- ابن خلدون (1375). مقدمه. مترجم محمد پروین‌گنابادی. تهران: علمی و فرهنگی.
- ابن‌ندیم، محمدبن‌اسحاق (1381). الفهرست. مترجم محمدرضا تجدد. تهران: اساطیر.
- ابیالخیر، شهمردان (1368). روضه المنجمین. مصحح جلیل اخوان زنجانی. تهران: مرکز نشر نسخ خطی.
- اسفندیاری، زینب (1394). نجوم در دوران عباسی. مجله پژوهش‌های فرهنگی. 1 (2): 85-106.
- افروغ، محمد؛ نوروزی‌طلب، علی‌رضا (1391). تحلیل و بررسی مفاهیم نجومی به عنوان شکل و صور تزئینی آثار فلزی دوره سلجوقی. مطالعه موردی: آبریز برنجی. فصلنامه نگره، شماره 21. ص 83-69.
- اکبری، امیر (1385). تأملی بر جایگاه علمی و فرهنگی دانشگاه گندی شاپور. پژوهش‌نامه تاریخ. شماره 2. ص 25-11.
- بیرونی، ابوریحان (1352). آثار الباقیه. مترجم اکبر دانا‌سرشت. تهران: ابن‌سینا.
- بیرونی، ابوریحان (1362). التَّفهیم لِوَائلِ صناعۀ التَّنجیم. تهران: چاپ جلال‌الدین‌همائی.
- بیگ‌محمدی، نسرین؛ مرادی‌محتشم، سپیده (1397). مطالعۀ تطبیقی نقوش سفال‌های قرون میانۀ اسلامی با صورت‌های فلکی مطالعات باستان‌شناسی پارسه. شماره 6. ص 123-140.
- تبریزی، صائب؛ قیصری همدانی (1384). اثر آفرینان (چاپ دوم). جلد چهارم. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- تقی‌زاده، حسن (1316). تاریخ گاه‌شماری در ایران قدیم. تهران: چاپخانه مجلس.
- ثقفی، مریم (1394). بررسی تعامل تنظیم و طبابت با مروری اجمالی بر فعالیت‌های حاجی نجم‌الدوله و خاندان وی. فصلنامه تاریخ پزشکی. شماره 22. ص 73- 105.
- حاجی‌زاده، محمدامین؛ کلانتری‌سرچشمه، مسعود؛ فرزین، سامان (1395). اسطوره‌شناسی صورت‌های فلکی منقوش در فرش منطقه البروج. فصلنامه نگارینه هنراسلامی. شماره 9. ص 36-54.
- حسینی، سید هاشم (1396). بازتاب انواع صورت‌های فلکی در هنر سفالگری دوران اسلامی تا دوره صفوی و تطبیق آن‌ها با نمونه‌های موجود در کتاب صورالکواکب عبدالرحمان صوفی. فصلنامه نگره. شماره 41. ص 113-125.
- دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامۀ دهخدا. دوره جدید. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- رسائل اخوا الصفا و خلان الوفا نگارش گروهی (1396). جلد اول. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
- رفیعی، احمدرضا؛ شیرازی، علی‌اصغر (1386). هنر دوره سلجوقی. پیوند هنر و علوم. فصلنامه نگره. شماره 5.
ص 107-119.
- روح‌اللهی، حسین (1390). نگاهی به تاریخ اختر شماری در ایران. کتاب ماه علوم و فنون. شماره 51. ص 24-39.
- زرگری، فاطمه؛ یحیائی، علی (1393). تأثیر باورها و نگرش‌های نجومی بر اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در سده‌های چهارم تا نهم قمری. مطالعات اسلامی تاریخ و فرهنگ. شماره 93. ص 97- 122.
- سجادی، محمدصادق (1360). طبقه‌بندی علوم در تمدن اسلامی. تهران: کاویان.
- صدیقیان، مهین‌دخت (1386). فرهنگ اساطیری-حماسی ایران. جلد اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- عبدالهی، رضا (1387). تاریخ ایران. تهران: امیرکبیر.
- عمید، حسن (1389). فرهنگ فارسی. ویراستار عزیزالله علیزاده. تهران: انتشارات راه رشد.
- فارابی، ابونصرمحمدبن‌محمد (1389). احصاءالعلوم. مترجم حسین خدیوجم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- فرشاد، مهدی (1365). تاریخ علم در ایران. تهران: سپهر.
- قمی، ابونصر (1375). ترجمه المدخل الی علم احکام النجوم. مصحح جلیل اخوان‌زنجانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- قهاری‌گیگلو، مهناز؛ محمدزاده، مهدی (1389). بررسی تطبیقی صـور نجومی در نسخه صورالکواکب و آثار فلــزی سده‌های پنجم تا هفتم هجری. مجله نگره. ص5-22.
- کدیور، محسن (1387). ابن‌سینا و طبقه‌بندی حکمت تحلیل، تحقیق و تصحیح رسالۀ اقسام الحکمۀ. دو فصلنامه جاویدان خرد. شماره اول. ص 35-137.
- گیاهی‌یزدی، حمیدرضا (1388). تاریخ نجوم در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- ماهیار، عباس (1382). ثری تا ثریا. تهران: جام گل.
- مسعودی، ابوالحسن (1365). التنبیه و الاشراف. مترجم: ابوالقاسم پاینده. تهران: نشر علمی و فرهنگی.
- مصفی، ابوالفضل (1357). فرهنگ اصطلاحات نجومی: همراه با واژه‌های کیهانی در شعر فارسی. تهران: موسسۀ تاریخ و فرهنگ.
- موسوی‌بجنوردی، کاظم (1383). دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. جلد دوازدهم. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ناس، جان (1354). تاریخ جامع ادیان. مترجم علی‌اصغر حکمت. (چاپ سوم). تهران: انتشارات فرانکلین.
- نالینو، کارلوآلفوسو (1349). تاریخ نجوم اسلامی. مترجم احمد آرام. تهران: بهمن.
- واندروردن، بارتل (1372). پیدایش دانش نجوم. مترجم همایون صنعتی‌زاده. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ورجاوند، پرویز (1384). کاوش در رصدخانۀ مراغه و نگاهی به پیشینۀ دانش ستاره‌شناسی در ایران. تهران: امیرکبیر.
- همتیان، محبوبه؛ پوده، آزاده (1394).جایگاه بروج دوازده‌گانه در شعر فارسی. هشتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی. بهمن. ص 2210-2224.
- Goldstein, Bernard.r(1967).  Ibn al-Muthannâ's Commentary on the Astronomical Tables of al-Khwârizmî. Yale University Press. New Haven
- Hendrix, Scott( 2006). Astrology of the Arabic World and Albertus Magnus. Hortulus: The Online Graduate Journal of Medieval Studies. Vol. 2. No. 1.
- Lemay, R( 1962). Abu Masharand Latin Aristotelianism in the Twelfth Century. Beirut.
- Pingree, David( 1968). The Thousands of Ab Ma‘shar. London: Warburg Institute, University of London.
- Pingree, David(1970). “Abu Mashar” Dictionary of Scientific Biography I. New Yor.
- Wite, G( 2008). Babylonian star-Lore:An Ill usstrated Guide to the star-Lore andConstellation of Ancient Babylonia. London: Solaria publication.