مطالعه تطبیقی صورت‌های فلکیِ بروج دوازده‌گانه در نسخ مصور «الموالید» و «صورالکواکب الثابته»

نویسنده

هیأت علمی گروه گرافیک، دانشکده هنر، دانشگاه شهیدچمران اهواز، ایران

چکیده

علاقه به کیهان و کشف راز آسمان، قدمتی به درازای حضور بشر بر روی کره خاکی دارد. ظهور دین مبین اسلام و گرایش خلفای اسلامی به علم نجوم و نجوم احکامی سببِ رشد و توسعه این شاخه از علوم طبیعی به ویژه در فاصله قرن 3 تا 9 هجری شد. در پژوهش حاضر مفاهیم و باورهای نجومی در دوران اسلامی، شناسایی و استخراج گشته و جهت تطبیق با نقوش نجومی دو نسخه مصور «صور الکواکب الثابته» ( 820ه.ق) اثر عبدالحمن صوفی که نسخه اولیه آن متعلق به قرن 4 ه.ق بوده و «الموالید» (700ه.ق) اثر ابومعشر بلخی مورد بررسی قرارگرفته است. پژوهش حاضر کیفی و به لحاظ هدف، نظری است. داد‌ه‌های این پژوهش بر پایه اطلاعات کتابخانه‌ای و پایگاه ­های اطلاعاتی علمی بوده و روش ارائه آن توصیفی و تحلیلی با رویکردی تطبیقی است. مهم ­ترین پرسش­ این پژوهش عبارت است از: مؤلفه‌های احکام نجومی و صورت­ های فلکی در دو نسخۀ مصور «الموالید» (700ه.ق) و «صورالکواکب» (قرن9 ه.ق) چگونه تجسم یافته­ اند و آیا تصاویر نسخه «الموالید» متأثر از تصاویرِ مرجعِ عبدالرحمن صوفی (قرن4ه.ق) در صورالکواکب  بوده است؟ بنابر یافته­ های پژوهش، صورفلکی به دو دستۀ بروج دوازده­ گانه و سیارات هفت­ گانه تقسیم می شوند که این صورت ­ها در دو کتاب نام­برده از تنوع بصری به لحاظ نحوۀ پرداخت و تکنیک اجرایی برخوردار بوده اند. در اغلب موارد نقش بروج در الموالید، متأثر از ساختار علمی و اصلی تجسم یافته در صورالکواکب بوده و بعضاً به اقتضای سلیقه هنرمند و با توجه به شرایط فرهنگیِ دوران تصویرگر، تغییراتی در آن­ ها صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


- Afrough, Mohammad; Nowruzi Talab, Allireza (2012). Decorative nature of the astronomical concepts of a brass water container. Negre Quarterly. No. 21. pp: 83-69.
- Hosseini, Hashem (2017). Reflections of various constellations in the art of pottery from the Islamic era to the Safavid period and their comparison with the images of Abd al-Rahman al-Sufi. Negre Quarterly. No. 41. pp:  113-125.
- Zargari; Yahyaei, (2014). The effect of astronomical beliefs and attitudes on the social and political conditions of Iran during 4-9th centuries AH. Islamic Studies of History and Culture, No. 93. pp: 97-122.