An introduction to the formation of Iranian golden-colored pottery in the Islamic era

Document Type : Original Article

Author

Master of Archeology, Faculty of Conservation and Restoration, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran

Abstract

Problem definition: Simultaneously with the advent of Islam, the pottery industry continued throughout the Islamic countries with various methods and initiatives. One of the most important innovations of this period is the golden-colored pottery which has caused progress and changes in the Islamic pottery production method. This pottery is one of the most important earthenware types of this period which has attracted much attention from the very beginning and became popular throughout the Islamic world. According to the title, the present study seeks to answer the following questions. What factors are influential in the emergence of this type of pottery, what is the origin of it and also how was it fabricated?
Objective: The purpose of this study is to explore and identify the fields of formation, scope of production, historical background and how to make this type of pottery.
Research method: The current research has been conducted on a descriptive-analytical basis and the data has been collected in the form of documents.
Results: According to the conducted research, at the same time with the third and fourth centuries AH, in different parts of the Islamic lands (Egypt, Iraq, Syria and Iran) under the influence of religious traditions, the search for a suitable alternative to the silver and gold metal containers has led to the prevalence of making golden-colored potteries as a consequence of the emergence of new strata of society. In addition, despite the fabrication of golden-colored earthenware in different regions, this type of pottery has had a special place in Iranian culture and art, so that its various forms along with various motifs indicate the evolution and flourishing of this artwork in the region.

Keywords

Article Title [Persian]

درآمدی بر شکل‌گیری سفالینه‌های زرین فام ایران در دوران اسلامی

Author [Persian]

  • اسماعیل نصری
کارشناس ارشد باستان شناسی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
Abstract [Persian]

بیان مسئله: همزمان با ظهور اسلام صنعت سفال گری در سرتاسر ممالک اسلامی با شیوه و ابتکارات گوناگون ادامه یافت. یکی از مهم ­ترین ابداعات و نوآوری­ های این دوران سفال زرین ­فام است که موجب پیشرفت و دگرگونی­ هایی در شیوه تولید سفال اسلامی شده است. این نوع سفال یکی از مهم ­ترین سفالینه­ های این دوران است که از همان ابتدای پیدایش مورد توجه قرار گرفت و در سرتاسر جهان اسلام از اقبال عامه برخوردار شد. با توجه به عنوان، دراین پژوهش در نظر است به سؤالات پیش رو پاسخ داده شود. چه عواملی در پیدایش این نوع سفال تأثیر­گذار بوده و خاستگاه و منشأ این نوع سفال­ ها کدام سرزمین است و  همچنین روش ساخت این سفال­ ها چگونه  بوده است؟‌
 هدف: هدف از این پژوهش مطالعه و شناخت زمینه­ های شکل­ گیری، دامنه تولید، پیشینه تاریخی و چگونگی روش ساخت این‌گونه از سفالینه ­ها است.
روش پژوهش: روش انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و یافته ­اندوزی آن به صورت اسنادی انجام شده است.
یافته‌ها: براساس پژوهش انجام شده، کمابیش همزمان با قرون سوم و چهارم هـ. ق در بخش­ های مختلف سرزمین­ های اسلامی (مصر، عراق، سوریه و ایران) تحت تأثیر سنن مذهبی، جستجو در یافتن جایگزین مناسب برای ظروف فلزی سیمین و زرین، همچنین پیامد ظهور طیف ­های جدیدی از اقشار اجتماع، ساخت ظروف زرین­ فام رواج یافته است. به علاوه علی­رغم تولید سفالینه­ های زرین ­فام در مناطق مختلف، این نوع سفال جایگاه ویژه ­ای در فرهنگ و هنر ایران داشته است به نحوی که فرم­ های گوناگون ظروف زرین ­فام همراه با نقش ­مایه­ های متنوع نشانگر تحول و شکوفایی آن در این خطه می­ باشد.

Keywords [Persian]

  • سفال زرین‌فام
  • مراکز ساخت
  • گستردگی
  • شیوه ساخت
  • ایران

References

-آلن، جیمز ویلسون. (1383). سفالگری اسلامی (ترجمه مهناز شایسته‌­فر). تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات هنر سلامی.
-البهنسی، عفیف. (1391). هنر اسلامی (ترجمه محمود پور آقاسی). تهران: انتشارات سوره مهر.
-ایروین، روبرت.(1389). هنر اسلامی. (ترجمه رویا آزاد فر). تهران: انتشارات سوره مهر.
-اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ. (1390). هنر و معماری اسلامی(1250-650) (ترجمه یعقوب آژند). تهران: سمت.
-بهنام، عیسی. (1342). هنر سفال­سازی در کشورهای مسلمان. مجله هنر و مردم، 11(16)، 5-2.
-بهرامی، مهدی. (1323). آثار باستان: کاسه سفالین زرین­فام. مجله یادگار، 7(6)، 77-72.
- پوپ، آرتور اپهام. (1387). تاریخچه در «سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز» جلد چهارم (ترجمه نجف دریابندری و دیگران). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- توحیدی، فائق. (1392). فن و هنر سفالگری. تهران: سمت.
- توگینی، کریستیانا. (1384). ظروف زیبای ایوبی سوریه از مجموعه هنر اسلامی[ ج.7] (گرد آورنده ناصر خلیلی؛ ترجمه فرناز حایری). تهران: نشرکارنگ.
- جوهری نیشابوری، محمد بن ابی البرکات. (1383). جواهر نامه نظامی (به کوشش ایرج افشار). تهران: میراث مکتوب.
- رئوف، سولماز. (1391). تحلیل باستان‌­شناختی تکنیک ساخت سفال­‌های زرین­‌فام موجود در مجموعه مؤسسه موزه‌­های بنیاد (پایان‌­نامه کارشناسی ارشد باستان‌­شناسی). دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران.
- روح‌­فر، زهره. (1388). پژوهش در ساخت لعاب زرین‌­فام در ایران: با تأکید بر رساله ابوالقاسم عبدالله کاشانی سده­‌های 7-8 هجری قمری (پایان‌­نامه دکتری باستان‌­شناسی). دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران.
- رحیمی، فرشته. (1382). ردیابی عنصری و روش ساخت سفال زرین‌­فام. مجله باستان­‌شناسی و تاریخ، 1(35)، 185-170.
- سارتن، جورج. (1383). مقدمه‌­ای بر تاریخ علم(جلد سوم، بخش اول) علم و اندیشة علمی در نیمة اول سدة چهاردهم (ترجمه غلامحسین صدری). تهران: شرکت انتشارت علمی و فرهنگی.
- شاه‌­آبادی، مرضیه. (1390). پژوهشی پیرامون ساخت لعاب زرین‌­فام ( پایان‌­نامه کارشناسی ارشد صنایع دستی). دانشگاه هنر اصفهان، ایران.
- عابد اصفهانی، عباس و هلاکویی، پرویز. (1388). بررسی فن ایجاد تزیینات زرین­‌فام. نشریه شیمی و مهندسی شیمی ایران، 28(1)، 79-73.
- علام، نعمت اسماعیل. (1386). هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی (ترجمه عباسعلی تفضلی). مشهد: به نشر
- عدیلی، عادل. (1390). تزیینات لعابی در معماری ایران قبل از اسلام و دوران اسلامی. اصفهان: انتشارات طراحان هنر.
- فهرواری، گزا. (1388). سفالگری جهان اسلام در موزه طارق رجب کویت (ترجمه مهناز شایسته­‌فر). تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
- قوچانی، عبدالله. (1366). سفالینه­‌های زرین‌­فام و نقاشی شدة زیر­لعاب. مجله باستان شناسی و تاریخ، 1(2)،41-30.
- کاشانی، ابوالقاسم عبدالله. (1386). عرایس الجواهر و نفایس الاطایب (به کوشش ایرج افشار). تهران: انتشارات المعی.
- کیانی، محمد یوسف. (1357). سفال ایرانی: بررسی سفالینه­‌های ایرانی مجموعه نخست وزیری. تهران: انتشارات نخست وزیری.
- کیانی، محمد یوسف. (1379). پیشینه سفال و سفالگری در ایران. تهران: انتشارات نسیم دانش.
- گرابر، اولگ. (1379). شکل­‌گیری هنر اسلامی (ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات.
- گراب، ارنست جی. (1384). سفال ایرانی خمیر­سنگی دوران سلجوقی از مجموعة: هنر اسلامی[ج. 7]. سفال اسلامی (گردآورنده ناصر خلیلی؛ ترجمه فرناز حایری). تهران: نشرکارنگ.
- متین، مهران. (1387). قدیمی‌­ترین سند مکتوب فناوری نانو، "کتاب عرایس الجواهر و نفایس الاطایب نیست". نخستین همایش فناوری­‌های بومی ایران. تهران: انجمن فناوری‌­های بومی ایران، دانشگاه صنعتی شریف.
- محمد­زاده میانجی، مهناز. (1392). بررسی سیر سفال سازی زرین فام در جهان. تهران: انتشارات سروش.
- میر­شفیعی، سید محمد و محمد زاده، مهدی. (1394). ساخت لعاب زرین‌­فام براساس کتاب جواهر نامه نظامی. مجله هنرهای تجسمی، 20(61)، 59-56.
- مورگان، پیتر. (1384). سفال خمیر سنگی ایرانی دوران سلجوقی، انواع و تکنیک­‌ها از مجموعة هنر اسلامی[ج. 7]، سفال اسلامی )گردآوری ناصر خلیلی؛ ترجمه فرناز حایری). تهران: نشر کارنگ.
- ناصرخسرو. (1387). سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی مروزی (به کوشش محمد دبیر سیاقی). تهران: انتشارات زوار.
- نیکخواه، هانیه. (1393). واکاوی خاستگاه سفال زرین‌­فام ایران(تحلیل و بازشناسی نماد­گرایانه نقوش) (پایان‌­نامه دکتری پژوهش هنر). دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران.
- نیکخواه، هانیه؛ خزایی، محمد؛ حاتم، غلامعلی و نیستانی، جواد. (1390). بازتاب شکل­‌گیری دو پدیده اجتماعی بر سفال­‌های زرین­‌فام دوره سلجوقیان؛ پیدایش طبقه متوسط و مردمی شدن هنر. مجله مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهش‌­نامه­ انجمن ایرانی تاریخ، 3(9)، 125- 107.
- وارد، ریچل. (1384). فلزکاری اسلامی (ترجمه مهناز شایسته‌­فر). تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
- Bahrami, M. (1949). Gurgan Faiences. Cairo: La Scribe Egyptien, S.A.E.
- Blair, Sheil.Bloom,  J.(1994). The Art and Architecture of Islam 1250-1800.  New Haven and London. London:  Yale University Press.
- Caiger-smith,  A. (1985). Lustre Pottery(Technique, tradition and innovation in lslam and the Western World). London: The Herbert Press.
- Dimandm, M. (1944). A Handbook of  Muhammadan Art. Metpublication.
- Ettinghausen, R. (1936). Evidence for the identification of Kashan pottery. Ars Islamic, 3(1), 44-75.
- Fehravari, G . (1973). Islamic pottery a comprehensine study based on the Barlow Collection. London: Faber Limited 3 Queen Square London WCI.
- Fehravari, G. (2000). Ceramic of the lslamic world in the Tareq Raajb museum. London.New York: I.B. Tauris publisher.
- Grube, E.J. (1994). Cobalt and Lustre. London: The Nour Foudation.
- Masom, R.B. (2004). Shine Like the Sun: Lustre-Painted and Associated Pottery form the Meval Middle East. London: Mazda Publishers,  
-Porter, V. (1995). Islamic tiles. New York: Brookdy.
- Piccolpasso, C. (1980). The Three Books of the Potter's Art,Lightbown,R.,&Caiger-Smith,A., (eds),2Vol. London: Scolar Press.
- Pradell.T, J. Molera b, A.D. smith A. Climent-font, M.S. Tite. (2008) . Early Islamic lustre from Egypt, Syria and Iran (10 th 13 th century AD). Journal of Archaeological Science, 35(9), 2649-2662.
-Watson, O. (1985). Persian Lustreware. Boston: Faber& Faber.
Paykareh
Volume 9, Issue 21
December 2020
Pages 11-24

Files

History

  • Receive Date: 24 December 2020
  • Revise Date: 25 January 2021
  • Accept Date: 03 February 2021

Share

How to cite

Statistics