Analytical study of geometric motifs in Zahak dreaming picture in Tahmasebi Shahnameh

Document Type : Original Article

Authors

1 PhD student of Comparative and analytical history of Islamic art,, Faculty of Art,, Shahed University, Tehran, Iran.

2 Assistant Professor of Art Research, Shahed University, Tehran,Iran.

Abstract

Problem definition: Tahmasebi Shahnameh is an exquisite manuscript of Ferdowsi Shahnameh which belongs to the tenth century AD. This edition contains 258 paintings of the legends, myths, epic poems and stories of Shahnameh in 1200 pages, illustrated by the most prominent painters and calligraphers of the Safavid era. The paintings of Tahmasebi Shahnameh are of great artistic value and many decorative motifs have been employed in them. The geometric decorative motifs are considered as the most prominent and common ones in these paintings. The painting of Zahak dream is one of the drawings of this Shahnameh in which many decorative geometric motifs can be observed in various and beautiful compositions. The important place of geometric decorative motifs in Islamic art decorations, especially painting, has been the main concentration of the present research. It has been attempted to answer the question that what is the maximum number of repetitions of geometric motifs in this drawing?
Objective: The present study aims to quantitatively and qualitatively identify the decorative and geometric patterns of Zahak dream painting as an important Iranian visual documents.
Research method: The required information has been collected from library sources and historical documents and have been presented with a qualitative approach and in a descriptive-analytical manner.
Resulte: The present results indicated that a number of 26 geometric compositions are present in Zahak dream painting of Tahmasebi Shahnameh. These compositions are composed of 19 types of geometric patterns, among which, the geometric patterns, regular hexagons and sun sixes met the highest amount of repetition in the studied drawing, respectively.

Keywords

Article Title [Persian]

‌ مطالعه تحلیلی نقوش هندسی در نگاره خواب دیدن ضحاک در شاهنامه طهماسبی

Authors [Persian]

  • سحر ذکاوت 1
  • خشایار قاضی زاده 2
1 دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
2 استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
Abstract [Persian]

بیان مسئله: شاهنامه طهماسبی نسخه خطی نفیسی از شاهنامه فردوسی است که متعلق به قرن دهم میلادی است. این نسخه شامل 258 نگاره از افسانه‌ها، اسطوره‌ها، اشعاری حماسی و داستان‌های شاهنامه در 1200 صفحه است که توسط برجسته‌ترین نقاشان و خوشنویسان عصر صفویه مصور شده است. نگاره‌های شاهنامه طهماسبی به لحاظ هنری، از ارزش بالایی برخوردارند. نقوش تزئینی بسیاری در این نگاره‌ها به کار رفته است. نقوش تزئینی هندسی از بارزترین و عمده‌ترین این نقش‌ها محسوب می‌شوند. نگاره خواب دیدن ضحاک یکی از نگاره‌های شاهنامه طهماسبی است که نقوش هندسی تزئینی بسیار زیادی در ترکیب‌بندی‌های متنوع و زیبایی در آن دیده می‌شود. جایگاه مهم نقوش تزئینی هندسی در تزئینات هنر اسلامی و به ویژه هنر نگارگری ضرورت انجام پژوهش حاضر را ایجاد نموده است. این­که بیشترین میزان تکرار نقش‌های هندسی‌ در این نگاره کدام است؟ سؤالی است که در این تحقیق به آن پاسخ داده می‌شود.
هدف: شناسایی کمی و کیفی نقوش تزئینی و هندسی نگاره خواب دیدن ضحاک  به عنوان سندی از اسناد مهم بصری ایرانی.
روش پژوهش: اطلاعات این پژوهش از منابع کتابخانه‌ای و اسناد تاریخی است که  با رویکرد کیفی و به شیوه توصیفی- تحلیلی ارائه شده است.
یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان داد که 26 ترکیب هندسی در نگاره خواب دیدن ضحاک، شاهنامه طهماسبی وجود دارد این ترکیب‌ها از 19 نوع نقش هندسی تشکیل شده‌اند. در این بین نقوش هندسی، شش‌ضلعی منتظم و شمسه شش به ترتیب بیشترین میزان تکرار را در نگاره مورد مطالعه داشته‌اند.

Keywords [Persian]

  • نقاشی ایرانی
  • نقوش هندسی
  • نگارهٔ خواب دیدن ضحاک
  • شاهنامه طهماسبی

References

- بزرگمهری، زهره. (1360). هندسه در معماری ایران. تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
- بلر، شیلا. بلوم، جاناتان. (1381). هنر و معماری اسلامی 2 (1800- 1250) (یعقوب آژند). تهران: انتشارات سمت.
- بنی ‌اسدی، محمد علی. (۱۳۹۳). بررسی نگاره‌های مرتبط با داستان ضحاک در شاهنامه طهماسبی از منظر تصویرسازی. نگره، ۹(۳۲)، ۴-۲۵.
- دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا. جلد چهارم. تهران: دانشگاه تهران.
- رضوانی، محمد. (1394). طراحی و تولید سرامیک‌های نقش‌برجسته در نمای ساختمان با الهام از شیوه‌های رسم گره‌های هندسی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران.
- رئیسی، ایمان. (1392). مطالعه‌ای بر نقوش هندسی (گره) در دو شاهنامه بایسنقری (مکتب هرات) و شاهنامه شاه طهماسبی (مکتب تبریز) (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.
- سامانیان، صمد. (1387). هندسه نقوش اسلامی. آموزش‌های فنی و حرفه‌ای رسمی. تهران: مؤسسه فرهنگی هنری شقایق روستا.
- شریف‌زاده، سید عبدالمجید. (1385). هندسه نقوش 1. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
- شکری، صدیقه. (1393). تأثیر نقوش و الگوهای هندسی نگاره‌های مکتب هرات بر نقاشی معاصر ایران (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر تهران.
- شیروانی، محمدرضا و رضوانی، مینا. (۱۳۹۶). بررسی نقوش هندسی اسلامی در نگاره‌های ظفرنامه تیموری. پژوهش در هنر و علوم انسانی، ۲ (۶)، ۱۴-۲۴.
- صدری، مینا و عصمتی، حسین. (۱۳۹۸). ریخت‌شناسی خواب‌نگاره‌های شاهنامه طهماسبی براساس نظریه پراپ. هنرهای تجسمی(هنرهای زیبا)، ۲۴(۴)، ۶۵-۷۶.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1374). شاهنامه (به تصحیح ژل مل). تهران: انتشارات سخن.
- لولر، رابرت، (1368). هندسه مقدس، فلسفه و تمرین (هایده معیری). تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ماهرالنقش، محمود. (1361). طرح و اجرای نقش در کاشی‌کاری ایران: دوره اسلامی. جلد اول و سوم. تهران: انتشارات موزه رضا عباسی.
- محمدطالبی طرمزدی، مرضیه. (1396). مطالعه ویژگی‌های حسابی و هندسی آجرکاری‌های خانه‌های محله جلفای اصفهان و مقایسه این نقوش با نقوش هندسی نگارگری دوره صفویه (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان.
- مصباح، بیتا. (1396). بن‌مایه‌های کهن اسطورةضحاک در ایران براساس نقوش روی مهر دورة عیلامی (هزارة سوم قبل از میلاد). باغ نظر، 14 (56)، 56- 43.
- معینی، فرزانه. (1389). بررسی برخی عناصر داستانی در داستان ضحاک (پی‌رنگ، شخصیت و شخصیت‌پردازی، زاویةدید، صحنه و صحنه‌پردازی). نامةپارسی، (52)، 46- 25.
- ملکیان ، حسین. (۱۳۹۶). تأثیر تزئینات هندسی معماری تیموری و صفوی بر نقاشی های شاهنامه طهماسبی (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشکده صنایع دستی ، دانشگاه هنر اصفهان ، ایران.
- نام‌دار سیوکی، زهره. (1390). بازتاب تزئینات معماری در هنر نگارگری (مینیاتور) عصر صفوی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، داتشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.
- نجیب‌ اوغلو، گلرو. (1380). هندسه و تزئین در معماری اسلامی (مهرداد قیومی بیدهندی). تهران: انتشارات روزبه.
- https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/02/Mir_Musavvir_002.jpg?uselang=fa, 2020, 08, 05.
- http://chap.sch.ir/sites/default/files/books/92-93/193/041-083-C485-1.pdf, https://mfarahbakhsh.profile.semnan.ac.ir/downloads/file/5375), 2021, 04, 18.
Paykareh
Volume 9, Issue 22
March 2021
Pages 34-45

Files

History

  • Receive Date: 22 March 2021
  • Accept Date: 22 March 2021

Share

How to cite

Statistics