An Analytical Study of Military Painting of the Mashgh Square by Mohammad Hassan Afshar in the Qajar Period

Document Type : Original Article

Author

Department of Painting, Faculty of Arts, Faculty of Al-Zahra University, Tehran, Iran


Article Title [Persian]

مطالعه تحلیلی نقاشی نظامی میدان مشق اثر محمدحسن افشار در دوره قاجار

Author [Persian]

  • الهه پنجه‌باشی
استادیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، هیأت علمی دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران
Abstract [Persian]

بیان مسئله: نمایش قدرت در دوره قاجار در مرکز توجه نقاشی‌های پیکرنگاری دربار بوده و نقاشی‌های به سفارش مراکز نظامی بستر نمایش این موضوع بوده است. سؤال اصلی پژوهش به این شرح است که قدرت نظامی در تصاویر نقاشی این دوران چگونه به تصویر کشیده شده و ویژگی بصری و ساختاری نمایش قدرت در نقاشی میدان مشق اثر محمد حسن افشار به‌وسیله هنرمند چگونه بوده است؟
هدف: مطالعه حاضر با هدف بررسی نقاشی نظامی دوران ناصرالدین‌شاه و ویژگی‌های ساختاری و بصری اثر میدان مشق ارائه شده است.
روش پژوهش: این پژوهش با نگاه تاریخی و به روش توصیفی-تحلیلی ارائه شده و شیوه گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای (اسنادی) است.
یافته‌ها: نتایج این پژوهش حاکی از آن است که نمایش قدرت در نقاشی دوره قاجار در تصاویر نظامی همواره جایگاه ویژه‌ای داشته و در نقاشی میدان مشق اثر محمد حسن افشار نمایش قدرت نظامی با تأکید بر حضور شاه، ولیعهد و سپهسالار در کنار هم در بازدید از میدان مشق، که محل تمرین و آموزش و آرایش نظامیان بوده، نشان داده شده است.

Keywords [Persian]

  • قاجار
  • نقاشی نظامی
  • ناصرالدین‌شاه
  • میدان مشق
  • محمدحسن افشار
  • قدرت
- آدامووا، آ.ت. (1386). نگاره‌های ایرانی گنجینه ارمیتاژ(ترجمه‌ زهره فیضی). تهران: فرهنگستان هنر.
- آژند، یعقوب. (1392). نگارگری ایران(جلد ۲).تهران: سمت.
- افشارمهاجر، کامران. (1391). هنرمند ایرانی و مدرنیسم. تهران: دانشگاه هنر.
- اثنی‌عشری، نفیسه و آشوری، محمدتقی. (1396). بهره‌گیری فتحعلی شاه از زبان تصویر در قدرت نمایی. نامه هنرهای تجسمی، ۱۰(۲۰)، 58-47.
- اکبری، علی، بذرافکن، کاوه، تهرانی، فرهاد و سلطان‌زاده، حسین. (1396). بازشناسی نگرش به زمینه دربناهای ساخته شده میدان مشق تهران دردوره پهلوی اول. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ۸(۳۰)، 14-5.
- اجتهادی، مصطفی. (1371). ساختار قدرت در عهد قاجاریه از آغاز تا انقلاب مشروطه. نشردانش، (۱۷)، 74-9.
- دهقان‌نژاد، مرتضی و ورقی نژاد، ایرج. (1391). مسأله جانشینی، بی‌اعتمادی سیاسی و بازتاب‌های آن در نهاد وزارت در دوره قاجار. پژوهش‌های تاریخی، ۴(۴)، 35-56.
- پنجه‌باشی، الهه. (1400). مطالعه تطبیقی تصاویرپیکرنگاری نظامی دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار. مطالعات تاریخ انتظامی، ۸(۲۹)، 144-113.
- پاکباز، رویین. (1379). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: نارستان.
- پورمند، حسنعلی و داوری، روشنک. (1390). تصویرشاهانه و بازنمایی قدرت در قاجاریه( مطالعه تطبیقی هنر دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار در گفتمان قدرت). ۲(۴)، 93-105.
- جلالی جعفری، بهنام. (1382). نقاشی قاجاریه نقد زیبایی‌شناسی. تهران: کاوش قلم.
- خلیلی، ناصر. (1382). گرایش به غرب در هنر عثمانی، قاجار، هند. تهران: کارنگ.
- راوندی، مرتضی. (2536). تاریخ اجتماعی ایران(جلد ۵). تهران: نگاه.
- رازی‌پور، فاطمه. (1394). مدال‌ها و نشان‌های تاریخی. نشریه آستان هنر.(۱۳)، 79-72.
- ربانی‌زاده، سید محمدرحیم و لطفی، لطف‌اله. (1394). ساختار قدرت در ایران عصر ناصری. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۶ (۴)، 77-57.
- رضایی، عبدالعظیم. (1381). تاریخ ده‌هزارساله ایران از سلسله افشاریه تا انقراض قاجاریه. (جلد۴). تهران: اقبال.
- رنگچیان، علی.(1393). سکوت، سکون وحرکت در میدان مشق. مجله هنرهای کاربردی، ۳(۴)، 59-71.
- فوکو، میشل. (1384). دانش و قدرت(ترجمه محمد ضیمران). تهران: هرمس.
- فلور، ویلم، چلکووسکی، پیتر و اختیار، مریم. (1381). نقاشی و نقاشان دوره قاجاریه(ترجمه یعقوب آژند). تهران: ایل شاهسون بغدادی.
- فنی، زهره و شیرزادی، فرزانه. (1397). تحلیل عوامل موثربر بازآفرینی فضاهای تاریخی شهر( مطالعه موردی: میدان مشق تهران). فصلنامه علمی پژوهشی برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 13(۱)، 197-179.
- قاضی‌ها، فاطمه. (1394). ناصرالدین‌شاه قاجار و نقاشی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- کریم‌زاده‌تبریزی، محمدعلی. (1367). احوال وآثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی(جلد 1). لندن: مستوفی.
- کیانی، مصطفی. (1393). معماری دوره پهلوی اول. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
- کشمیرشکن، حمید. (1393).کنکاشی در هنر معاصر ایران. تهران: نظر.
- کرزن، جورج ناتانیل. (1347). ایران و قضیة ایران(ترجمه علی جواهرکلام). تهران: ابن‌سینا.
- مصلی‌نژاد، عباس. (1388). فرهنگ سیاسی ایران. تهران: فرهنگ صبا.
- معتمدی، محسن. (1381). جغرافیای تاریخی تهران. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- نظری، علی‌اشرف. (1386). نگرش مدرن به مفهوم قدرت سیاسی. پژوهش‌نامه علوم سیاسی، ۲ (۴)، 123-140.
- نوربخش، مسعود. (1381). تهران به روایت تاریخ. (جلد۱). تهران: نشر علم.
- یورگنس، ماریان و فیلیپس، لوئیز .(1392). نظریه و روش در تحلیل گفتمان(ترجمه هادی جلیلی). تهران: نی.
- Diba, L & Ekhtiar, M. (1999). Royal Persian Paintings: The Qajar Epoch 1785-1925 Hardcover, Broklyn Museum of Art, Newyork.
- Raby, J.(1999). Qajar Portraits: Figure Paintings from Nineteenth Century Persia (Azimuth Editions in Association With Iran Heritage Foundation).Azimuth Editions,Iran Heritage Foundation.
- Shahrivar, MR. (2004). Report of Mashgh. Post Museum, not published.