Manifestation of the Masnavi (Masnavi-ye-Manavi) poems related to miniature paintings from the Safavid period

Document Type : Original Article

Authors

Department of Islamic Art, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

Abstract

Problem Definition: The Masnavi, or Masnavi-ye-Ma'navi of Rumi, is one of the best books of ancient Persian mystical literature and Persian wisdom after Islam, whose mystical and literary themes are considered the main themes of the miniature paintings of the Safavid period (907-1135 A.H.). The stories in the Masnavi are a means of expressing Rumi's mystical thoughts. The source of these stories is the Qur'an, hadiths, and narratives that Rumi used and employed the stories of the prophets to induce mystical themes. Since the explanation of the aesthetics of the art of miniature painting was based on mystical teachings, especially the world of imagination or ideas, in line with the stories of the Masnavi, the Safavid painters also used impressions of the mystic poems and thoughts of Rumi and the influence of the Qur'anic verses to depict these religious stories, especially the stories of Prophets. The result of the visual expression of the stories of the prophets using the method of creating a multi-dimensional space of painting is the expression of religious and mystical meanings in these miniature paintings. The main question of the research is, "What visual elements of the Masnavi paintings of the life stories of the prophets of the Safavid period are used to express mystical and philosophical themes?"
Objective: The primary purpose of the research is to examine the concepts in Masnavi's poems in ​​miniature paintings from the Safavid period (based on the stories of Rumi's Masnavi).
Research Method: This research, using a descriptive and analytical method and collecting data through a library-based (documents) procedure, aims to investigate the relationship between the two subjects of the use of visual elements and space creation method in the miniature paintings of the Safavid era with mystical and religious themes of Masnavi, relying on the stories of the prophets.
Results: The findings of the research indicate that due to the close connection of imagination in the painting with mystical themes, the reflection of multi-dimensional spaces, the lack of perspective, and the use of form in the paintings of the Safavid period undoubtedly influenced by the Islamic mystical insight, which gave a special meaning to the miniature painting of the Safavid period, and the peak of perfection and coherence of the multi-dimensional system of Iranian painting along with mystical literature has been manifested in these paintings.
 

Keywords

Article Title [Persian]

بازتاب اشعار مثنوی معنوی مربوط به داستان‌های پیامبران در نگاره‌های دوره صفوی

Authors [Persian]

  • مهناز شایسته فر
  • نرگس کریمی
دانشیار گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
Abstract [Persian]

بیان مسئله: مثنوی معنوی مولوی یکی از برترین کتاب‌های ادبیات عرفانی کهن فارسی و حکمت پارسی پس از اسلام است که مضامین عرفانی و ادبی آن یکی از موضوع‌های اصلی نگاره‌های دوره صفویه (۹۰۷-۱۱۳۵ ه.ق) محسوب می‌شود. حکایات موجود در مثنوی دستمایه‌ای برای بیان اندیشه‌های عرفانی مولوی است. سرچشمه این داستان‌ها، قرآن و احادیث و روایاتی است که مولوی از آن استفاده کرده و از داستان‌های پیامبران برای القاءِ مضامین عرفانی بهره گرفته است. از آنجا که تبیین زیبایی‌شناسی هنر نگارگری مبتنی بر آموزه‌های عرفانی به‌ویژه عالم خیال یا عالم مثال بوده است، هم‌راستا با حکایات مثنوی، هنرمندان نگارگر صفوی نیز با برداشت‌هایی از اشعار و اندیشه‌های عرفانی مولوی و تأثیر از آیات قرآنی به تصویرگری این داستان‌های دینی، به‌ویژه داستان‌های پیامبران همت گماشته‌اند و ماحصل بیان تصویری داستان‌های پیامبران به ‌شیوه فضاسازی چندساحتی نگارگری، نمود معانی حکمی و عرفانی در این نگاره‌هاست. سؤال اصلی تحقیق به این شرح است که کاربرد چه عناصر بصری از نگاره‌های مثنوی و معنوی داستان‌های زندگی پیامبران دوره‌ صفوی نمود مضامین عرفانی و حکمی است؟
هدف: هدف اصلی پژوهش در بر دارنده بررسی مفاهیم موجود در اشعار مثنوی معنوی در نگاره‌های دوره صفوی (با تکیه بر داستان‌های مثنوی مولوی) است.
روش پژوهش: این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به‌‌صورت کتابخانه‌ای (اسنادی)، در صدد بررسی ارتباط بین دو موضوع کاربرد عناصر بصری و شیوه فضاسازی در نگاره‌های عصر صفوی با مضامین عرفانی و مذهبی مثنوی معنوی با تکیه بر داستان‌های پیامبران است.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش حاکی از این است که با توجه به ارتباط نزدیک قوه‌خیال در نگارگری با مضامین عرفانی، انعکاس فضاهای چندساحتی، عدم بُعدنمایی، کاربرد فرم یا صورت در نگاره‌های دوره صفوی بی‌شک متأثر از بینش عرفانی اسلامی است که به نگارگری دوره صفوی معنا و مفهوم ویژه‌ای بخشیده و اوج کمال و انسجام نظام چندساحتی نگارگری ایرانی در کنار ادبیات عرفانی در این نگاره‌ها جلوه‌گر شده است.

Keywords [Persian]

  • هنر اسلامی
  • نگارگری صفوی
  • داستان‌های پیامبران
  • مثنوی معنوی

References

- ابراهیمی، میرجلال‌الدین. (1379). شرح تحلیلی اعلام مثنوی جلال‌الدین محمد مولوی. تهران: اسلامی.
- آژند، یعقوب. (1384). مکتب نگارگری تبریز و قزوین و مشهد. تهران: فرهنگستان هنر.
- بحرالعلوم، محمدبن‌محمد. (1383). تفسیر عرفانی مثنوی معنوی(با مقدمه فرشید اقبال). تهران: ایران یاران.
- بینیون، لورنس، دیلکتسون، ج.ر.س. و گری، بازیل. (1367). سیر تاریخ نقاشی ایران(ترجمه محمد ایرانمنش). تهران: انتشارات امیرکبیر.
- پورخالقی‌چترودی، مه‌دخت. (1374). فرهنگ قصه‌های پیامبران. مشهد: آستان قدس رضوی.
- پور‌نامداریان، تقی. (1364). داستان پیامبران در کلیات شمس. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- پولیکووا، ز.ی. رحیموا. (1381). نقاشی و ادبیات ایرانی(ترجمه زهره فیضی). تهران: روزنه.
- خرمشاهی، بهاءالدین و مختاری، سیامک. (1382). قرآن و مثنوی: فرهنگواره تأثیر آیات قرآن در ادبیات مثنوی. تهران: نشر قطره.
- رجبی، محمدعلی. (1384). شاهکارهای نگارگری ایران. تهران: موزه هنرهای معاصر تهران.
- رزسگای، ماری. (1385). معراج‌نامه(ترجمه مهناز شایسته‌فر). تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
- رومی، مولاناجلال‌الدین. (1375). مثنوی معنوی(تصحیح، مقدمه و کشف‌الابیات قوام‌الدین خرمشاهی). تهران: ناهید.
- زرین‌کوب، عبدالحسین. (1380). بحر در کوزه. تهران: انتشارات علمی.
- ساداتی زرینی، سپیده و مراثی، محسن. (1387). بررسی چگونگی تاثیرگذاری عرفان اسلامی در شکل‌گیری هنر نگارگری مکتب هرات تیموری و تبریز صفوی. نگره، ۴(۷)، صص 93- 105.
- شایسته‌فر، مهناز. (1384). هنر شیعی. تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
- شایسته‌فر، مهناز. (1386). جایگاه مضمونی و زیباشناسی شعر در نگاره‌های خمسه شاه طهماسبی. مطالعات هنر اسلامی، ۴(۷)، صص 22-7.
- صداقت، معصومه. (1386). پیامبران اولوالعزم در نگاره‌‌های قصص‌الانبیاء ابواسحاق نیشابوری. مطالعات هنر اسلامی، ۴(۷)، صص 46-23.
- فدوی، محمد. (1386). تصویرسازی در عصر صفویه و قاجار. تهران: دانشگاه تهران.
- فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1387). مثنوی و کیفیت استفاده از آن. مجموعه مقالات بر تارک افلاک؛ مولانا در اندیشه مولوی پژوهان ایرانی(به اهتمام محمدحسین مظفری). تهران: نغمه نواندیش.
- کاظم، مژده. (1385). تحلیل منتخبی از نگاره های نسخه قصص الانبیاء (متعلق به اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری محفوظ در کتابخانه ملی پاریس)، فصلنامه هنر، (۶۸)، صص 122- 163.
- کسمایی، علی‌اکبر. (1387). اندیشه در مثنوی. مجموعه مقالات بر تارک افلاک؛ مولانا در اندیشه مولوی پژوهان ایرانی(به اهتمام محمدحسین مظفری) تهران: نغمه نواندیش. قمی
- کورکیان، ا.م. و سیکر، ژ.پ. (1377). باغ های خیال(ترجمه پرویز مرزبان). تهران: نشر فرزان روز.
- کریمی، سمیه. (1398). مطالعه ویژگی‌های هنری نگاره‌های مصور مثنوی معنوی در نیمه دوم عصر صفوی (قرن11 ق) به‌منظور طراحی نگارگری(پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد گروه هنر). دانشکده صنایع‌دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
- محلاتی، هاشم رسولی. (1368). تاریخ انبیاء. تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
- محمدزاده، مهدی و جواهری، فائزه. (1394). شمایل‌شناسی پیکره آدم (ع) در نگاره‌های سجده فرشتگان. جلوه هنر، ۹(۱۸)، صص105-97.
- منشی‌قمی، قاضی‌احمد. (1366). گلستان هنر(تصحیح احمد سهیلی خوانساری). تهران: منوچهری.
- مولانا، جلال‌الدین رومی، (1375). مثنوی معنوی، پیشین، دفتر اول، دوم و سوم، تهران: ققنوس.
- نوری، نظام‌الدین. (1381). آیات، احادیث و لغات مثنوی معنوی. ساری: زهره.
- ‌ولش، استوارت. (1384). نقاشی ایرانی (نسخة نگاره‌های عهد صفوی)(ترجمه احمدرضا تقاء). تهران: فرهنگستان هنر.
- Farhad, M. (2010). Falname, The Book of Omen. USA: Thames and Hudson.
- Papadopoulo, A. (1976). L'islam et l'art musulman Editions d'art Lucien, New York: Mazenod college.
- Simpson, M. (1982). Production and patronage of Haft Aurang by Jami. A. Orientalis, xiii.
Paykareh
Volume 11, Issue 28
September 2022
Pages 67-83

Files

History

  • Receive Date: 01 November 2021
  • Revise Date: 04 April 2022
  • Accept Date: 23 July 2022

Share

How to cite

Statistics