Analytical Study of Decorative Motifs of Pulpit in the Grand Mosque of Sultan Mahmud Shah of Bondorabad Complex in Yazd

Document Type : Original Article

Authors

1 Department of Visual Communication, Faculty of Art, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran.

2 Department of Comparative and Analytical History of Islamic Art, Faculty of Arts, Shahed University, Tehran, Iran.

Abstract

Problem Definition: "Sultan Mahmud Shah of Bondarabad" complex in Yazd is a historical building founded in the 7th century A.H. by a religious mystic, Sheikh Taqi al-Din Dada Muhammad, in the village of Bondarabad. This complex includes a mosque, monastery, mausoleum, reservoir, protective towers, and other side buildings that have been formed over several years, different parts of which have various decorations. For example, the pulpit of the Grand (Jame) Mosque of this building has many decorative motifs. Therefore, the historical importance of this building, as well as the decorative motifs used in the pulpit of its Grand Mosque, necessitated the present research, and during it, the following questions are answered: What kind of decorative motifs does the pulpit of the Grand Mosque of Sultan Mahmud Shah Bondarabad have? What meanings and concepts do these motifs have?
Objective: The current research aims to identify the decorative motifs of the pulpit of the Grand Mosque of Sultan Mahmud Shah in Bondarabad, Yazd, as well as to know their hidden meanings and concepts.
Research Method: The current research has studied the pulpit of Sultan Mahmud Shah Grand Mosque in Bondarabad, Yazd, using a descriptive-analytical method and qualitatively analyzed library, documentary, and field information.
Results: The findings of the present research show that the pulpit of the Grand Mosque of this historical building has been decorated with floral, geometric, inscriptions, and calligraphy motifs. Its plant motifs include Khataei and Arabesque, and its calligraphy motifs include Thulth and Kufic Banaei scripts, and the texts of the inscriptions also express the principle of monotheism and prophethood, the flow of the word of God from the position of the Prophet of Islam (PBUH), and the belief of the Shiites of the Twelve Imams. Also, its geometric motifs include five-pointed stars and a ten-pointed sun, which form the eight-twelve Pili knot.

Keywords

Article Title [Persian]

مطالعۀ تحلیلی نقوش تزیینی منبر مسجد مجموعۀ‌ «سلطان محمود شاه بُندرآباد» یزد

Authors [Persian]

  • محمد خزائی 1
  • مجید مزیدی شرف آبادی 2
1 استاد گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2 دانشجوی دکترای رشته تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد تهران.
Abstract [Persian]

بیان مسئله: مجموعۀ «سلطان‌ محمودشاه ‌بُندرآباد» یزد بنایی تاریخی است که در قرن هفتم ه.ق، توسط عارف دینی آن، شیخ‌‌ تقی‌الدین ‌‌‌دادا محمّد، در روستای بُندرآباد، پایه‌گذاری شده است. این مجموعه شامل مسجد، خانقاه، بقعه، آب‌انبار، برج‌های حفاظتی و بناهای جانبی دیگر است که درطی چندین سال شکل گرفته و بخش‌های مختلف آن دارای تزیینات متنوعی هستند. برای مثال، می‌توان به منبر مسجد جامع این بنا اشاره کرد که دارای نقوش تزیینی بسیار است. بنابراین، اهمیت این بنا به لحاظ تاریخی و نیز نقوش تزیینی به‌کار رفته در منبر مسجد جامع آن، ضرورت انجام پژوهش حاضر را ایجاب کرده است و درطی آن به پرسش‌های زیر پاسخ داده می‌شود: که منبر مسجد جامع مجموعۀ‌ سلطان محمودشاه بُندرآباد یزد دارای چه نوع نقوش تزیینی است؟ و این نقوش دارای چه معانی و مفاهیمی هستند؟
هدف:  شناسایی نقوش تزیینی منبر مسجد جامع مجموعۀ سلطان محمودشاه بُندرآباد یزد و نیز شناخت معانی و مفاهیم پنهان آن‌ها هدف پژوهش حاضر است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر، به روش توصیفی-تحلیلی، منبر مسجد جامع سلطان محمودشاه بُندرآباد یزد را مورد مطالعه قرار داده و اطلاعات کتابخانه‌ای، اسنادی و میدانی را به‌صورت کیفی تجزیه ‌و ‌تحلیل کرده است.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که منبر مسجد جامع این بنای تاریخی با نقوش تزیینی گیاهی، هندسی، خطی و کتیبه‌ها تزیین شده است. نقوش گیاهی آن شامل ختایی و اسلیمی و نقوش خطی آن شامل خطوط ثلث و کوفی بنایی است و متون کتیبه‌ها نیز بیان‌کنندۀ اصل توحید و نبوت، جاری‌ شدن کلام خدا از جایگاه پیامبر اسلام (ص) و اعتقاد شیعیان دوازده ‌امامی است. همچنین نقوش هندسی آن شامل ستارگان پنج‌پر و شمسۀ ده‌پر است که گره هشتِ دوازدهِ پیلی را تشکیل می‌دهد.

Keywords [Persian]

  • منبر
  • مسجد جامع
  • نقوش تزیینی
  • مجموعۀ محمود شاه سلطان بُندرآباد یزد

References

- احسنت، ستاره و گودرزی ‌سروش، محمدمهدی. (1396). تجلی مفهوم تقدس در تلاقی خوشنویسی و کتیبه‌نگاری اسلامی. نگره، (44)12، صص. 129-113.
- ابن ‌عقده ‌کوفی، احمد ‌بن ‌محمد. (1424ه.ق). فضائل أمیرالمؤمنین (ع) (محقق و مصحح: عبدالرزاق‌محمدحسین حرزالدین)، قم: دلیل ما.
- اسفندیاری، آپه‌نا. (1388). چلیپا، رمز انسان کامل. پژوهش در فرهنگ و هنر، (1)1، صص. 5-19.
- اسکندر‌پور خرمی، پرویز. (1379). گل‌های ختایی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- افشار، ایرج. (1374). یادگارهای یزد (معرفی ابنیۀ تاریخی و آثار باستانی) (جلد 1). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و خانه کتاب یزد.
- اکین، برنارد. (1382). منبرهای کاشیکاری ‌شدۀ ایران.(ترجمه اکرم بحرالعلومی). اثر، (24)، صص. 73- 52.
- امامی ‌میبدی، داوود. (1387). به‌سوی رویکردی جامع بر حفاظت و مرمّت مجموعۀ سلطان بُندرآباد یزد (کارشناسی ارشد مرمت بنا و بافت‌های تاریخی). دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران، ایران.
- امامی میبدی، داوود. اولیاء، محمدرضا. تهرانی، فرهاد. (1398). بررسی گوشه‌سازی گنبد در مجموعۀ سلطان محمود بندرآباد. فصل‌نامه معماری سبز، 5(3). 12- 1.
- بورکهارت، تیتوس. (1365). هنر اسلامی (ترجمه مسعود رجب‌نیا). تهران: سروش.
- بورکهارت، تیتوس. (1386). مبانی هنر اسلامی. (ترجمه امیر نصری). تهران: حقیقت.
- ترک‌زاده، امیرحسین و فتاحی، علی‌اکبر. (1386). مرمت مجموعة سلطان بُندرآباد. یزد: شرکت مشاورة شبستان، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان یزد.
- تندرو، مهسا. (۱۴۰۰). مطالعه تزئینات «درِ چوبی» بقعه چهارپادشاهان لاهیجان موجود در موزه ملی ایران. پیکره، ۱۰(۲۳)، صص. ۴۶-۵۹.
- حاجی‌قاسمی، کامبیز. (1389). گنج‌نامه، فرهنگ آثار معماری ایران اسلامی، دفتر سیزدهم: امام‌زاده‌ها و مقابر. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- حسکائی، عبید‌الله‌بن‌احمد. (1411 ه.ق). شواهدالتنزیل لقواعدالتفضیل (محمدباقر محمودی، محقق)‏ (جلد 2). تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
- حسینی، سید هاشم. (1390). کاربرد تزیینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی. مطالعات هنر اسلامی، 7(14). صص. 24-7.
- حلی، سید علی ‌اکبر. (1365). گره‌ها و قوس‌ها در معماری اسلامی. ناشر: سیدعلی‌اکبر حلی.
- حیاتی، حامد و آقامحمدی، حسین. (1395). بررسی ویژگی‌های هندسی گره در معماری اسلامی. مطالعات علوم کاربردی در مهندسی، 2(1)، صص. 13-28.
- خاکباز ‌الوندیان، الهه. (1393). روند مرمّت منبر کاشی‌کاری مجموعۀ سلطان بُندرآباد یزد. اثر، (67)، صص. 15-32.
- دهقانی، طیبه و سامانیان، صمد. (1394). بررسی تطبیقی طرح و نقش منبر مسجد جامع نایین و منبر مسجد جامع سوریان. تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، 6(19)، صص. 29-50.
- ذکاوت، سحر و قاضی‌زاده، خشایار. (1398). تحلیل بازتاب فرهنگ و باورهای عرفانی اسلامی در رحل ایلخانی موجود در موزۀ متروپولیتن. پژوهش‌های عرفانی، 2(3)، صص. 85-63.
- ربیع ‌نتاج، سید علی ‌اکبر و خلیلی، میثم. (1395). پژوهشی در تفسیر باطنی آیات 19 تا 22 سورۀ الرحمن. علوم و معارف قرآن و حدیث، (9)، صص. 108-91.
- رحمتی، ان‌شاء‌الله. (1390). هنر و معنویت (مجموعه مقالاتی در زمینۀ حکمت و هنر). تهران: ترجمه و نشر آثار هنری متن.
- سامانیان، صمد. (1387). هندسۀ نقوش اسلامی. تهران: مؤسسه فرهنگی هنری شقایق روستا.
- سیاه‌کوهیان، هاتف. (1391). تأثیر عرفان اسلامی بر معماری ایرانی با تأکید بر تزیینات گنبد سلطانیه. عرفان اسلامی، 9(34)، صص. 64-47.
- سیوطی، جلال‌الدین. (1404 ه.ق). الدرالمنثور فی تفسیرالمأثور (جلد 6)، قم: کتابخانۀ آیه ‌الله مرعشی نجفی.
- شایسته‌فر، مهناز. (1381). بررسی محتوایی کتیبه‌های مذهبی دوران تیموریان و صفویان. فصل‌نامه علوم انسانی دانشگاه الزهراء، (43)، صص. 111-62.
- شیخ صدوق محمد بن علی بن الحسن بن بابویه. (1362). الخصال (علی‌اکبر غفاری، محقق و مصحح) (جلد 1). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- عباسی، مریم و احمد‌پناه، سید ابوتراب. (1399). بررسی شاخصه‌های گرافیکی تزئینات درب چوبی مسجد سعیدبن‌ جبیر بنای درب امام. پیکره، ۹(۲۲)، صص. ۷۳-۸۷.
- عفیفی، ابوالعلاء. (1380). شرحی بر فصوص‌الحکم (ترجمۀ نصرالله حکمت). تهران: الهام.
- فتال‌ نیشابوری، محمد بن‌ احمد. (1375). روضه‌الواعظین و بصیره‌المتعظین (جلد 1). قم: انتشارات رضی.
- قرآن کریم.
- قربانی، آیدین. (1393). مبانی هنر اسلامی و مسیحی (پایان‌نامۀ‌ کارشناسی ارشد فلسفه). دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
- قلم‌سیاه، اکبر. (1395). فرهنگ‌نامة یزد (جلد 2). یزد: توسعة آسمان هنر.
- قمی، علی ‌بن ‌ابراهیم. (1404 ه.ق). تفسیرالقمی (طیب موسوی جزائری، محقق و مصحح) (جلد 2). قم: دارالکتاب.
- مجدزاده صهبا، جواد. (1338).آثار تاریخی‌ بندرآباد یزد. تهران: باستان‌شناسی‌.
- معمارزاده، محمد. (1386). تصویر و تجسم عرفان در هنرهای اسلامی. تهران: معاونت پژوهشی دانشگاه الزهراء.
- نصر، سیدحسین. (1370). جاودانگی و هنر (مجموعه مقالات) (ترجمۀ سید محمد آوینی). تهران: برگ.
- نصر، سیدحسین. 1377). معرفت و معنویت. (ترجمۀ ان‌شاءالله رحمتی). تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
Paykareh
Volume 11, Issue 29
December 2022
Pages 30-45

Files

History

  • Receive Date: 12 July 2022
  • Revise Date: 13 October 2022
  • Accept Date: 25 October 2022

Share

How to cite

Statistics