نشانه‌شناسی تصویری شاهزادۀ ایرانی در نگاره‎‌‌های هندی «داراب‌نامه» (نسخه کتابخانۀ بریتانیا)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری پژوهش هنر، دانشکده پژوهش‌های عالی هنر و کارآفرینی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

2 مربی گروه هنر، دانشگاه فنی و حرفه‌ای، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: «داراب‌نامه» افسانه‌ای عامیانه از قهرمانی داراب و پسرش فیروزشاه است که در خلال آن، عشق شاهزاده‌ای ایرانی به شاهدخت یمن روایت می‌شود. این داستان در میان گرایش‌های ایران‌گرایانۀ‌ گورکانیان هند مورد توجه بوده و در پروژه‌های نگارگری دربار «اکبرشاه» در دستور کار قرار گرفته و اجرا شده ‌است. به همین منظور در این پژوهش مقرر است به سوال؛ چیستی شکل، نشانه‌های تصویری و ترکیب‌بندی‌ها، در نگاره‌های نسخۀ داراب‌نامۀ طرسوسی کتابخانۀ بریتانیا پاسخ داده شود.
هدف: شناسایی عناصر تصویری و ترکیب‌بندی داستان‌های عامیانۀ ایران در نسخۀ مصور داراب‌نامه طرسوسی محفوظ در کتابخانۀ بریتانیا هدف این پژوهش است.
روش پژوهش: این پژوهش ماهیتا بنیادی است و به شیوه توصیفی-تحلیلی و بر پایه مطالعات اسنادی و چارچوب نشانه‌شناسی تصویری شکل گرفته است. روش نمونه‌گیری هدفمند بوده و تعداد ۷مجلسِ منتخب از ۱۵۷ نگارۀ داراب‌نامۀ طرسوسی است که با رویکرد کیفی بررسی می‌شوند.
یافته‌ها: عناصر تصویری نسخه داراب‌نامه کتابخانه بریتانیا سرشار از نشانه‌های فرهنگی هستند و در مؤلفه‌هایی همچون «نماد»، «رنگ» (حاکمیت رنگ‌های گرم؛ کاربست رنگ نارنجی در بازنمایی قهرمان داستان؛ بهره‌گیری از جنبه‌های بیانی و نمادین رنگ‌ها)، «ترکیب‌بندی» (سامان‌دهی عناصر تصویری در راستای رویداد داستانی و تأکید بر شخصیت محوری از طریق موقعیت قرارگیری در صفحه و نیز استفاده از ترکیب‌بندی‌های دایره‌ای، مثلثی و خطی برای ایجاد فضای پویا، مهیج و آرام) و «زاویۀ دید» (روبه‌رو، هم‌سطح و بالا)، پدیدار شده‌‎اند.

کلیدواژه‌ها


- جابز، گرترود. (1370). سمبل‌ها کتاب اول: جانوران (ترجمۀ محمدرضا بقاءپور). تهران: مترجم.
- چندلر، دانیل. (1397). مبانی نشانه‌شناسی (ترجمۀ مهدی پارسا). تهران: شرکت انتشاراتی سوره مهر.
- دانسی، مارسل. (1387). نشانه‌شناسی رسانه‌ها (ترجمۀ گودرز میرانی و بهزاد دوران). تهران: چاپار.
- راجرز، ام. جی. (1382). عصر نگارگری، سبک مغول هند (ترجمۀ جمیله هاشم‌زاده). تهران: دولتمند.
- ستاری، رضا. (1382). داستان داراب در شاهنامه و داراب‌نامه. پژوهشنامه علوم انسانی، ۱(37)، صص. 172-182.
- شهرامی، محمدباقر و رحمانی، مهرداد. (1398). تحلیل مقایسه‌ای زیبا‌یی‌شناسی روایی در داراب‌نامۀ طرسوسی و بیغمی (با رویکرد نظام ژرف‌ساخت و روساخت روایی اریک لاندوفسکی). اندیشه‌های ادبی، ۱۰(40). صص. 23-47.
- شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1379). فرهنگ نمادها (ترجمۀ سودابه فضایلی) (جلد 1). تهران: جیحون.
- شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها (ترجمۀ سودابه فضایلی) (جلد 4). تهران: جیحون.
- شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1387). فرهنگ نمادها (ترجمۀ سودابه فضایلی) (جلد 5). تهران: جیحون.
- شیمل، آن‌ماری و کری ولش، استوارت. (1396). تلفیق نظم فارسی در نگارگری هندی؛ دیوان انوری در دربار اکبرشاه گورکانی (ترجمۀ مصطفی لعل‌شاطری، ناهید جعفری دهکردی). مشهد: مرندیز.
- طرسوسی، ابوطاهر محمدبن حسن. (۱۳56). داراب‌نامه طرسوسی(جلد ۱)، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- - عصار کاشانی، الهام، معین‎الدینی، محمد و اولیائی شاد، آزاده. (1401). بازتاب مذهب، تاریخ، سیاست و فرهنگ ایرانی در فالنامه قطب‌شاهیان دکن، پیکره، 11(28)، صص. ۵۲-۳۹.
- علامی، ابی‌الفضل. (۱۸۷۲م). آئین اکبری. کلکته: ایشیاتک سوسیتی اف بنگال.
- علایی، سیروس. (1397). نظری به گنجینه‌ کتاب‌های فارسی در کتابخانۀ‌ بریتانیا. ایران نامگ، ۳(2)، صص. 135-159.
- کوپر، جی.سی. (1380). فرهنگ مصور نمادهای سنتی (ترجمۀ ملیحه کرباسیان). تهران: فرشاد.
- نامورمطلق، بهمن و کنگرانی، منیژه. (1394). فرهنگ مصورنمادهای ایرانی. تهران: شهر.
- هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب (ترجمۀ رقیه بهزادی). تهران: فرهنگ معاصر.
- Okada, A. (1992). Indian miniatures of the Mughal court. New York: H.N. Abrams.
- Dimand, Maurice S. (1953). Mughal Painting under Akbar the Great,(Vol. 12, No. 2). New York: The Metropolitan Museum of Art
- Randhawa, M. S. (1930). Kangra Valley Painting. Delhi: Ministtry of Informatino & Broadcasting.