The letters in the Stone Inscriptions of «Bani Hasanwayh» (330-405 A.H.)

Document Type : Original Article

Authors

1 PhD student in Islamic Arts, Faculty of Industrial Arts, Tabriz University of Islamic Arts, Iran.

2 Assistant Professor Archaeology, Faculty of Cultural Materials Conservation, Tabriz Islamic art university, Tabriz, Iran.

3 Assistant Professor of Architecture, Islamic Azad University, Mashhad Branch, Mashhad, Iran.

Abstract

Problem Definition: In 330 A.H., at the same time as the Buyid domination, Amir Hossein Kurd founded the Bani Hasanwayh reign in the west of Iran. The stone inscriptions obtained from this period, besides providing reliable and important historical information, show the inscription style and represent the form of the letters of this writing art of the 4th century A.H. In the current research, focusing on the stone inscriptions of Bani Hasanwayh, an attempt is made to study script in this period, which is a part of the history of the Buyid dynasty. Also, to better understand and recognize the form and clearly identify the changes and transformations of the letter form in the stone inscriptions of Bani Hasanwayh, the letters of these inscriptions will be compared with the letter form of the two wooden tablets of Adud al-Dawla period (363 A.H.). Accordingly, this research attempts to answer the following question: What are the most important features of the written forms of Bani Hasanwayh inscriptions?
Objective: The aim of this research is to identify and introduce the form of letters and decorative elements of Bani Hasanwayh stone inscriptions.
Research Method: The nature of the current research is fundamental, and it was conducted using a descriptive-analytical method based on documentary and visual studies. The sampling method is purposive and five stone inscriptions from Bani Hasanwayh are the focus of this study. These stone inscriptions were made from 374 to 404 A.H.
Results: The script used in the studied stone inscriptions is a decorative Kufic script (Movaragh). Two-lobe forms are the most important decorative elements in combination with the letter form in these inscriptions.

Keywords

Article Title [Persian]

فرم حروف در کتیبه‌های سنگی «بنی‌حسنویه» (۳۳۰ ـ ۴۰۵ ه.ق)

Authors [Persian]

  • سمیه خزاعی مسک 1
  • مهدی کاظم پور 2
  • مهدی صحراگرد 3
1 دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنراسلامی تبریز، تبریز، ایران.
2 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدة حفاظت آثار فرهنگی (کاربردی)، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
3 استادیار گروه معماری واحد مشهد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
Abstract [Persian]

بیان مسئله: در سال۳۳۰ هجری قمری امیرحسین کُرد، همزمان با حکومت آل‌بویه، در غرب ایران، حکومت بنی‌حسنویه را پایه‌گذاری کرد. کتیبه‌های سنگی به‌دست آمده از این دوره علاوه بر ارائۀ اطلاعات موثق و مهم تاریخی، گویای سبک کتیبه‌نگاری و معرف فرم حروف این بخش از هنر نوشتاری قرن چهارم هجری قمری است. در پژوهش حاضر، با محور قرار دادن کتیبه‌های سنگی بنی‌حسنویه، تلاش می‌شود به مطالعۀ خط در این برهه که به‌نوعی بخشی از تاریخ آل‌بویه است، پرداخته شود. همچنین برای درک و شناخت بهتر فرم و شناسایی روشن‌تر تغییر و تحولات فرم حروف در کتیبه‌­های سنگی بنی‌­حسنویه، حروف این کتیبه‌ها با فرم حروف دو لوح چوبی دورۀ عضدالدوله (۳۶۳ ه.ق) مقایسه خواهند شد. اینکه مهم‌ترین ویژگی‌های فرم‌های نوشتاری کتیبه‌های بنی‌حسنویه چیست؟سؤالی­‌ست که نگارندگان در پی پاسخگویی به آن هستند.
هدف: شناخت و معرفی فرم حروف و عناصر تزیینی کتیبه‌های سنگی بنی‌حسنویه هدف پژوهش حاضر است.
روش پژوهش: ماهیت پژوهش حاضر بنیادی است و به‌شیوۀ توصیفی-تحلیلی و بر پایۀ مطالعات اسنادی و تصویری شکل گرفته است. روش نمونه‌گیری هدفمند بوده و در مجموع پنج کتیبۀ سنگی از بنی‌حسنویه محور مطالعۀ این پژوهش قرار گرفته‌اند. این کتیبه‌های سنگی در سال‌های ۳۷۴-۴۰۴ ه.ق ساخته شده‌اند.
یافته‌ها: خط به‌کار رفته در کتیبه‌های سنگی مورد بررسی، خط کوفی تزیینی (مورق) است. نقوش دوپر و سه­پر مهمترین عنصر تزئینی در ترکیب با فرم حروف در این کتیبه‌­هاست. در این کتیبه‌­ها، کتیبه­‌نگار تلاش کرده است که فضای کتیبه را با کشیدگی، تغییر و ترکیب فرم حروف با نقوش تزئینی دوپر و سه ­پر، فرم میخ‌­مانند و داسی‌­شکل پر کند. گاهی نیز حروف کوچک و بزرگ هم ارتفاع نگارش شده‌­اند. فرم نقوش و حروف متناسب با حروف قبل و بعد هر حرف تغییر کرده است و این امر تنوع فرم­‌های نوشتاری را سبب شده است. شکل هندسی و ساده عناصر تزئینی در کتیبه­‌های بنی­‌حسنویه در الواح چوبی عضدالدوله مشاهده می شود. کتیبه سنگی پل کلهر بیشترین شباهت را به الواح چوبی عضدالدوله دارد.

Keywords [Persian]

  • بنی‌حسنویه
  • آل‌بویه
  • کتیبۀ سنگی
  • فرم حروف
  • خط

References

- ابن مسکویه رازی. (1376). تجارب الامم (جلد 6) (ترجمۀ علینقی منزوی). تهران: انتشارت توس.
- ابوبکر محمد بن السری السراج. (1388). رساله النقطه و الخط، (تصحیح و ترجمه حمیدرضا مستفید). نامه بهارستان، (10)، صص. 66-5.
- افشار مهاجر، کامران، صالحی، سودابه و فرید، امیر. (1395). شاخصه‌های تشخیص حروف در الفبای خط‌های اسلامی. فصلنامۀ هنرهای تجسمی و کاربردی، (18)، صص. 33-60.
- افضل‌طوسی، عفت‌السادات. (1395). ارتباط شخصیت‌سازی در طراحی حروف و ویژگی‌های نوشتاری و زیباشناسانه. فصلنامۀ مبانی هنرهای تجسمی، (2)، صص. 71-82.
- ایزدپناه، حمید. (13۷۶). آثار باستانی و تاریخی لرستان (جلد 1). تهران: انجمن آثار ملی.
- بلر، شیلا. (1394). نخستین کتیبه‌ها در معماری دورۀ اسلامی. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
- پرویز، احمد. (۱۳۹۹). سرگذشت کتیبه تاریخی پل کشکان. تاریخ دسترسی: خردادماه ۱۴۰۱ https//poldokhtarnews.ir
- پرویز، احمد. (۱۳۹۹). کتیبه آب انبار بدر بن حسنویه در شاپورخواست (خرم آباد امروزی). تاریخ دسترسی: خردادماه ۱۴۰۱ https//poldokhtarnews.ir
- پرویز، احمد. (۱۳۹۹). کتیبه تاریخی پل کَلَهُرت معمولان. تاریخ دسترسی: خردادماه ۱۴۰۱ https//poldokhtarnews.ir
- پیرحیاتی، مهدی، پدرام، بهنام و انیسی، علیرضا. (1398). حفاظت از پل ساسانی-اسلامی کشکان استان لرستان با رویکرد منظر فرهنگی (هنری). پژوهش مطالعات هنراسلامی، 15(35)، صص. 1-25.
- چهری، محمداقبال و چهری، رامین. (1396). بنای سنگی سرماج، قلعه‌ای از دورۀ حسنویه بر روی سازه‌ای ساسانی. فصلنامۀ پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 7(13)، صص. 173-188.
- علی بیگی، رضوان و چارئی، عبدالرضا. (1388). سیر تحول خط کوفی در نگارش قرآن‌های سدۀ اول تا پنجم هجری و بررسی ساختار آن. فصلنامۀ تحلیلی-پژوهشی نگره، (12)، صص. 5-17.
- خزایی، محمد. (1381). هزار نقش. تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات هنراسلامی.
- دهنوی، نظام علی. (1393). حکومت بنی‌حسنویه از ظهور تا سقوط (330 تا 406 ق/ 941 تا 1015 م). پژوهش‌های تاریخی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی-دانشگاه اصفهان، 6 (2)، صص. 105-1.
- زامباور، ادوارد. (۱۳۵۶). نسب‌نامۀ خلفا و شهریاران و سیری تاریخی حوادث اسلام (ترجمۀ محمدجواد مشکور). تهران: کتاب‌فروشی خیام.
- ستوده، منوچهر. (1344). دو کتیبه از بدر بن حسنویه. یغما، 18(5)، صص. 248-250.
- سجادی، علی. (1381). پل کشکان در مسیر راه‌های تاریخی لرستان. فصلنامۀ اثر، (35)، صص. ۲۴۴-۲۶۹.
- شایسته‌فر، مهناز. (1398). هنرشیعی آل‌بویه. تهران: انتشارات مطالعات هنراسلامی.
- شیمل، آن ماری. (1389). خوشنویسی و فرهنگ اسلامی (ترجمۀ اسدالله آزاد). تهران: انتشارات به نشر.
- صحراگرد، مهدی. (1395). شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی؛ کتیبه‌های صحن عتیق. مشهد: مؤسسۀ آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی.
- فضائلی، حبیب‌الله. (1362). اطلس خط. اصفهان: انتشارات ارغوان.
- مرادی، یوسف. (1397). سرماج (دکان) محل گردهمایی پادشاهان جهان. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 8(17)، صص. 161-180.
- O’Kane, B. (2006). The Treasures of Islamic Art in the Museum of Cairo. New York: The American University in Cairo Press.
Paykareh
Volume 11, Issue 30
March 2023
Pages 76-96

Files

History

  • Receive Date: 27 December 2022
  • Revise Date: 04 March 2023
  • Accept Date: 10 March 2023

Share

How to cite

Statistics