Analysis of the Mirror Work Methods and Motifs in the Historical Buildings of Isfahan City

Document Type : Original Article

Authors

1 Associate Professor, Department of Handicrafts, Faculty of Applied Arts, University of Arts, Tehran, Iran.

2 Master's student of Handicrafts, Faculty of Applied Arts, University of Arts, Tehran, Iran.

Abstract

Problem Definition: Mirror work is one of the delicate and productive arts related to architecture, which is created by putting together small and large mirror pieces. The mentioned array is usually used in the interior parts of various buildings, including sacred places, palaces, and residential houses, which besides the decorative dimension, also has important practical aspects. Traces of this art were observed in various buildings of the Safavid period, and its development and peak can be seen in the buildings of the Qajar period. In the current research, technical studies and content analysis of motifs and symbols of mirror work in fifteen buildings of Isfahan City have been carried out, according to the time frame. Therefore, the present research seeks to answer these questions: 1. What are the characteristics of the mirror work decorations in Isfahan from the Safavid period to the present? 2. What are the techniques used in the historical building of Isfahan?
Objective: This study aims to investigate the techniques and decorative motifs of Isfahan mirror works.
Research Method: In the current study, the research method is qualitative and analytical. The data was collected using library sources and field observations.
Results: According to the research conducted the most common mirror work from the Safavid period to the present is the embossed and semi-embossed mirroring technique, as mirror work on plaster. Also, concerning the motifs, the motifs of «shamsa» and «mirror-frame» among the geometric and decorative bergamot and among the plant category were found to be the most widely used. Among the motifs, «yellow lily flower» and «wagtail» are among the local motifs related to the region of Isfahan, which were observed in Safavid and Qajar houses.

Keywords

Article Title [Persian]

تحلیل شیوه‌ها و نقوش آینه‌کاری ابنیۀ تاریخی شهر اصفهان

Authors [Persian]

  • علیرضا شیخی 1
  • راضیه سالمی 2
1 دانشیار گروه صنایع‌دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.
2 دانشجوی کارشناسی ارشد صنایع‌دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران
Abstract [Persian]

بیان مسئله: آینه‌کاری یکی از هنرهای ظریف و پرکار وابسته به معماری است که از کنار هم گذاشتن قطعات کوچک و بزرگ آینه به‌وجود می‌آید. آرایۀ یاد شده معمولاً در بخش‌های درونی بناهای مختلف ازجمله اماکن متبرکه، کاخ‌ها و همچنین منازل مسکونی مورد استفاده قرار گرفته که علاوه‌بر بُعد تزیینی دارای جنبه‌های مهم کاربردی نیز هست. این هنر که اوج آن در بناهای دورۀ قاجار بود، رد پای آن در بناهای مختلف دورۀ صفوی دیده شده است. در پژوهش حاضر، مطالعات فنی و تحلیل محتوایی نقوش و نمادهای آینه‌کاری در پانزده بنای شهر اصفهان، با توجه به محدودۀ زمانی، انجام شده است. از این‌رو، پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخ به این پرسش‌هاست: که ویژگی‌های تزیینات آینه‌کاری شهر اصفهان از دورۀ صفوی تا معاصر چیست ؟ و فنون به‌کار گرفته ‌‌شده در ابنیۀ تاریخی اصفهان کدام است؟
هدف: بررسی فنون و نقوش تزیینی آینه‌کاری‌های اصفهان هدف پژوهش حاضر است.
روش پژوهش: در پژوهش حاضر، روش تحقیق کیفی و تحلیلی است. گردآوری اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی بوده است.
یافته‌ها: با توجه به پژوهش صورت گرفته در مجموع، متداول‌ترین آینه‌کاری از دورۀ صفوی تا معاصر، تکنیک آینه‌کاری برجسته و نیم‌برجسته، به‌صورت آینه‌کاری روی گچ، است. همچنین، در ارتباط ‌با نقوش، نقوش «شمسه» و «قاب‌آینه» از میان هندسی‌ها و ترنج‌های تزیینی و «گلدان»، از بین دستۀ گیاهی،‌ پرکاربرد تشخیص داده شدند. در بین نقوش، «گل زنبق زرد» و «دم‌جنبانک» نیز جزو نقوش بومی مرتبط ‌با اقلیم اصفهان است که در خانه‌های صفوی و قاجاری مشاهده گردید.

Keywords [Persian]

  • آینه‌کاری
  • آینه‌کاری اصفهان
  • بناهای تاریخی شهر اصفهان
  • تزیینات آینه‌کاری

References

- اصلانی، حسام. (1394). آرایه‌های گچی در معماری دوره اسلامی اصفهان. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات.
- بابازاده چنارانی، غزاله. (1396). تحلیل مردم‌شناسی انار و آیین‌های آن درفرهنگ مردم ایران حوزۀ جغرافیایی استان‌های اصفهان و گیلان. فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی،3(1)، ۱۵۱-۱۶۷.
- بروس، میراندا. (1394). دایره‌المعارف مصور نمادها و نشانه‌ها (ترجمۀ معصومه انصاری و حبیب بشیرپور). تهران: انتشارات سایان.
- پرگشا، مریم.(1399). تحلیل خصایص صورت و معنا در هنر آینه‌کاری دورۀ قاجار با اتکا‌به آرای سهروردی(پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر). موسسه آموزش عالی هنر شیراز،ایران.
- ترکمان،علی و فرشچیان، امیرحسین. (1395). بهره‌وری از هنرآینه‌کاری در تلطیف فضای معماری، با توجه به بازانگاری فضای معماری اسلامی. ماهنامه شباک، (10)2، ۴۳-۴۹.
- جابری انصاری، میرزا حسن خان. (۱۳۴۲). تاریخ اصفهان و ری. تهران: عمادزاده.
- حیدرنتاج، وحید و مقصودی، میترا. (1398). مقایسۀ تطیقی مضامین مشترک گیاهان مقدس در نقشمایه‌های گیاهی معماری پیش از اسلام ایران آرایه‌های معماری دوران اسلامی. نشریۀ باغ نظر، (71). 35-50.
- خزایی، محمد. (1386). تأویل نمادین نقوش طاووس و سیمرغ در بناهای اصفهان عصرصفوی. مطالعات هنرهای تجسمی، (26) ،۲۴-۲۷.
- خسروی، راضیه. (1390). بررسی طرح و نقش‌های کاشی‌های هفت رنگ دورۀ صفویه در اصفهان (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد باستان‌شناسی). دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سیستان و بلوچستان، ایران.
- خواجه ‌احمد عطاری، علیرضا. (1395). نقش‌مایه‌های خیال: تجلی نقش‌مایه‌های معماری اسلامی اصفهان در تزیینات داخلی و وسایل کاربردی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات.
- دادور، ابوالقاسم. (1385). درآمدی بر اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان. تهران: نشر کلهر.
- دل‌زنده‌روی، علی و طوسیان شاندیز، غلامرضا. (1399). جستاری در صورت و معنای هنر آینه‌کاری با تاکید بر هنر مفهومی و معماری اسلامی. نشریۀ دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، 3(27)، ۳۷-۵۲.
- ده جانی، جواد و راه پیما سروستانی، راضیه. (1398). بررسی تطبیقی تزیینات آینه‌کاری در خانه‌های تاریخی زینت‌الملوک و نصیرالملک. چهارمین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری، مدیریت شهری و محیط زیست،کرج، ایران.
- ساعدی، فرشته. (1396). بررسی ساخت تکنیک آینه‌کاری در تزیینات ارسی‌سازی باتوجه به بازانگاری فضای معماری اسلامی. نشریۀ شباک، ۲(۳)، ۴۵-۵۵.
- سیفی، عاطفه و نیک‌نفس، اقدس. (2016). بررسی نقش درخت سرو درنگارگری مکتب تبریز دوم و مکتب اصفهان. کنفرانس بین‌المللی علوم و مهندسی دانشگاه استامبول، ترکیه. ۱-۱۱.
- شجاعی، حیدر.(1396). نماد شناسی تطبیقی گیاهان. تهران: نشر پدرام.
- شعرباف، اصغر. (1372). گره و کاربندی. تهران: انتشارات سبحان نور.
- شوالیه، ژان و گربران، الن. (1379). فرهنگ نمادها(ترجمۀ سودابه فضایلی). تهران: انتشارات جیحون.
- شیروانی دشتک، سمیه. (1396). بررسی تزیینات معماری تالار آینه در خانه‌های تاریخی شیراز (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد پژوهش هنر). دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
- شیروانی، سعیده و خسروی بیژایم، فرهاد. (1396). تجلی مفاهیم بصری در تزیینات آینه‌ای معماری عصر صفوی با تأکید کاخ چهلستون و کاخ هشت بهشت. اولین کنفرانس ملی نمادشناسی درهنر ایران با محوریت هنربومی، دانشگاه بجنورد، ایران. ۴۳-۵۶.
- صالحی کاخکی، احمد و اصلانی، حسام. (1390). معرفی دوازده گونه از آرایه‌های گچی در تزیینات معماری دوران اسلامی ایران بر اساس شگردهای فنی و جزییات اجرایی. نشریۀ مطالعات باستان‌شناسی، ۳(۱)، ۸۹-۱۰۶.
- طهوری، صالح. (1399). پژوهشی برای تحول در طراحی و اجرای تزئینات هنر آینه‌کاری در فضاهای داخلی(پایان نامه کارشناسی ارشد صنایع دستی). دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر تهران، ایران.
- عزیزی، زهرا. (1400). بررسی گل و مرغ در هنرهای سنتی دورۀ زند و قاجار. یازدهمین همایش ملی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران. تهران. 55-67.
- علی‌آبادی، محمد و جمالیان، سمیه. (1391). بازشناسی الگوهای آینه‌کاری در بناهای قاجاری شیراز. نشریۀ نگره، (23)، ۱۶-۲۹.
- فلاح عزیزی، اعظم. (1395). مطالعۀ تطبیقی کاشی‌های هفت رنگ کاخ هشت بهشت اصفهان با کاشی‌های هفت رنگ حمام ابراهیم خان ظهیرالدولۀ کرمان. فصلنامۀ علمی-تخصصی باستان‌شناسی ایران، (11). 76-95.
- فنایی، زهرا، مجابی، سیدعلی و آیت‌اللهی، حبیب الله. (1390). بررسی تطیقی و تحلیلی گچبری در خانه‌های قاجاری اصفهان. فصلنامۀ علمی-پژوهشی هنرهای تجسمی نقش‌مایه، ۴(۸)، ۴۳-۵۶.
- کریمی پورباصری، محمدعلی. (1388). تبیین نقوش گیاهی در هنرهای تصویری ایران باستان(پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد ارتباط تصویری). دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد، ایران.
- کمالی، محراب. (۱۳۹۲). گل زنبق نماد جشن امردادگان. https://mehrabkamali.blogsky.com/1392/12/26/post-885
- کوپر، جی سی. (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی (ترجمۀ ملیحه کرباسیان). تهران: نشرفرشاد.
- کیانی، محمد یوسف. (1376). تزیینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی. تهران:سازمان میراث فرهنگی کشور.
- محمدی وکیل، مینا. (1398). تأثیرات وجوه بصری و مفهومی آینه‌کاری حرم حضرت شاهچراغ بر آثار هنری معاصر. فصلنامه علمی-پژوهشی شیعه شناسی، (68)، ۱۰۳-۱۲۶.
- مکی‌نژاد، مهدی. (1387). تاریخ هنر ایران در دورۀ اسلامی: تزیینات معماری. تهران: انتشارات سمت.
- منصوری جزابادی، جمیله، حسینی، سیدهاشم و شاطری، میترا. (1396). بررسی و مطالعۀ مضامین نقوش کاشی‌کاری در حمام‌های تاریخی شهر اصفهان از آغاز صفویه تا اواخر عصرقاجار. فصلنامۀ اثر، (76)، ۷۳-۸۸.
- میردهقان، سید فضل الله و عزیزی، حمید. (1398). بررسی نقوش نمادین در آینه‌کاری خانه‌های قاجار یزد.نشریه پژوهش های باستان شناسی ایران، ۹(۲۰)، ۲۰۳-۲۲۳.
- میش‌مست نهی، مسلم و عابدینی اصفهانی، عباس. (1386). تاریخچۀ آینه و آینه‌کاری در ایران با نگاه ویژه به دورۀ صفوی. مجلۀ مرمت و پژوهش، (3). 43-52.
- نجفی، سمانه. (1391). بازنمود باورهای مردمی در اشیای طلسمی شهر اصفهان (پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر). دانشکدۀ هنر، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
- نجیب، اوغلو. (1398). هندسه و تزیین درمعماری اسلامی (ترجمۀ مهراد قیومی ). تهران: انتشارات روزنه.
- نیک پی،شقایق و سعادت، داوود. (1397). بررسی نقش هنر آینه‌کاری در تزیینات معماری. فصلنامه ایوان چهارسو، ۲(۴)، ۱۶۵-
- هاشمی حسین‌آبادی، نجمه. (1390). هم‌نشینی آرایه‌ها در تزیینات خانۀ وثیق انصاری (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد پژوهش هنر). دانشکده هنر و معماری، دانشگاه کاشان، ایران.
Paykareh
Volume 12, Issue 32
August 2023
Pages 88-106

Files

History

  • Receive Date: 06 November 2022
  • Revise Date: 06 August 2023
  • Accept Date: 11 August 2023

Share

How to cite

Statistics