Pre-Islamic Symbols in Pictorial Carpets of Iranian Kings

Document Type : Original Article

Author

Assistant Professor, Department of Traditional Arts, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism, Tehran, Iran.

Abstract

Introduction: Many Iranian carpets with motifs of pre-Islamic mythological kings are available in museums, almost all of which have the same structure. These kings are depicted with their ancient names and with metaphysical beings, which have three levels. First, the position of the king and Farrah Kiani, second, Goblin/Divan place, and third, soldiers' place. In such carpets, the transformation of pre-Islamic metaphysical concepts has led to symbolic forms. This research, which was compiled to identify the mythical kings in the pictorial carpets of Iran, seeks to answer the following questions: "Using the medium function of the carpet, how did the Iranian carpet designers convey the aforementioned triple layering and what are the symbols of protecting the god Mehr and the goddess Nahid from the kings of the Islamic eras in these carpets"?
Research Method: This research is qualitative and fundamental. The data is collected from libraries and the National Carpet Museum of Iran using the descriptive-analytical approach.
Findings: The existence of pre-Islamic symbols in combination with the story of Semitic prophets, mixed with the images of the kings of the Islamic era of Iran in motifs such as a luminous sphere behind the throne belonging to the first level, goblins in the middle part, soldiers and ministers in the last level, is one of the unique combinations of Iranian pictorial carpets. In the thought of carpet designers, metaphysical forces like a bridge have provided a means of transferring pre-Islamic concepts to the motifs of Islamic kings.
Conclusion: The mythology and visual knowledge of the designers of Iranian pictorial carpets have led to transferring metaphysical concepts found in the myths of pre-Islamic kings and Semitic prophets to the motifs of Islamic kings, where the symbol of the goddess Nahid is in the form of a pool of water and the goddess Mehr is in the form of a luminous sphere.

Keywords

Article Title [Persian]

نمادهای پیشااسلامی در فرش‌های تصویری پادشاهان ایران

Author [Persian]

  • آزاده پشوتنی زاده
استادیار گروه هنرهای سنتی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.
Abstract [Persian]

مقدمه: فرش‌های ایرانی متعددی با نقشمایۀ پادشاهان اساطیری پیشااسلامی در موزه‌ها  موجود است که ساختار بیشتر آن‌ها ساختار مشابه است و در آن‌ها پادشاهان با اسامی باستانی خویش و همراه با موجودات متافیزیکی تصویر می‌شوند و دارای سه سطح‌بندی؛ نخست جایگاه پادشاه و فره کیانی؛ دوم  جایگاه اجنه/ دیوان و سوم جایگاه سربازان هستند. در این گونه فرش‌ها تغییرشکل مفاهیم متافیزیکی پیشااسلامی به شکل‌های نمادین منجرشده است.  این پژوهش که باهدف شناخت پادشاهان اسطوره‌ای در فرش‌های تصویری ایران تدوین شده، در پی پاسخ به سوالات پیش رو است.  طراحان ایرانی فرش با بهره‌گیری از قابلیت رسانه‌ای فرش، این سطح بندی سه گانه پیش گفته  را چگونه انتقال داده و نمادهای بیانگر حمایتگری ایزد مهر و ایزدبانوی ناهید از پادشاهان ادوار اسلامی در این فرش‌ها چیست؟
روش پژوهش: این پژوهش ماهیتی کیفی دارد و پژوهشی بنیادی محسوب می‌شود. جمع‌آوری اطلاعات از کتابخانه‌ها و موزۀ ملی فرش ایران است. و شیوه  بیان آن روش توصیفی و تحلیلی است.
یافته‌ها: وجود نمادهای پیشااسلامی در ترکیب با داستان پیامبران سامی، آمیخته به تصاویر پادشاهان دوران اسلامی ایران در نقشمایه‌هایی چون گوی نورانی در پشت تخت‌گاه متعلق به سطح نخستین، اجنه در بخش میانی، سربازان و وزرا در آخرین سطح، از ترکیبات منحصربه‌فرد فرش‌های تصویری ایران است. در اندیشۀ طراحان فرش، نیروهای متافیزیکی همچون پلی وسیلۀ انتقال مفاهیم پیشااسلامی را به نقشمایۀ پادشاهان اسلامی فراهم کرده‌اند.
نتیجه‌گیری: اسطوره‌شناسی و دانش بصری طراحان فرش‌های تصویری ایران منجر به انتقال مفاهیم متافیزیکی موجود در اسطوره‌های پادشاهان پیشااسلامی و پیامبران سامی به نقشمایه‌های پادشاهان اسلامی گردیده است که نماد ایزدبانوی ناهید در قالب حوض آب و ایزد مهر به فرم گوی نورانی نمود یافته است.

Keywords [Persian]

  • فرش‌های تصویری ایران
  • پادشاهان اسطوره‌ای و اسلامی
  • مهر و ناهید
  • پیامبران سامی

References

- ابن‌قیسرانی، محمدبن طاهر. (1382). آفرینش و تاریخ (مترجم محمدرضا شفیعی کدکنی). تهران: نشر آگاه.
- ابن‌ندیم. (1346). الفهرست (مترجم محمدرضا تجدد). تهران: دنیای کتاب.
- اکبری، تیمور و الیکای‌دهنو، ثریا. (1384). چلیپای شکسته نماد رازآمیز. تهران: سمیرا.
- اوستا/ یشتها. (1347). گزارش ابراهیم پورداوود. تهران: طهوری.
- اوشیدری، جهانگیر. (1371). دانشنامۀ مزدیسنا (چاپ 1). تهران: نشر مرکز.
- ایمانی، الهه، طاووسی، محمود، چیت‌سازیان، امیرحسین و شیخ‌مهدی، علی. (1394). گفتمان باستان‌گرایی در نقوش قالی‌های تصویری دورۀ قاجار. گلجام، 11(28)، 23-38.
- آهنی، لاله، خزایی، محمد و عبداللهی‌فرد، ابوالفضل. (1400). تحلیل نشانه‌های قدرت در قالی‌های تصویری دوره قاجار. پژوهش هنر، 11(21)، 17-27doi:‎ 10.52547/ph.11.21.17
- بلعمی، ابوعلی. (1380). تاریخ بلعمی (تصحیح محمدتقی بهار، به‌کوشش محمد پروین گنابادی). تهران: انتشارات زوار.
- بی نا. (بی‌تا). مجمل‌التواریخ و القصص (به تصحیح ملک‌الشعرای بهار، بر مبنای چاپ نسخه پاریس) (مترجم کلاله خاور) (چاپ دوم). بی‌جا: بی‌نا.
- بیرونی، ابوریحان. (1318). التفهیم الاوایل صناعه التنجیم (به تصحیح و مقدمه جلال همایی). تهران: بی‌نا.
- بیرونی، ابوریحان. (1377). آثارالباقیه (مترجم اکبر داناسرشت). تهران: امیرکبیر.
- پشوتنی‌زاده، آزاده. (1394). گاه‌های آفرینشی در برخی از فرش‌های شیری فارس. گلجام، (27)، 55-76.
- تاواراتانی، ناهوکو. (1385). ادبیات تطبیقی مار و کاج. تهران: بهجت.
- تناولی، پرویز. (1368). قالیچه‌های تصویری ایران (چاپ اول). تهران: سروش.
- ثمودی، فرح. (1387). ایزدبانوان در ایران باستان و هند. تهران: آوَرن.
- حسن‌زاده‌آملى، حسن. (1378). ممد الهمم در شرح فصوص الحکم (جلد اول) (چاپ اول). تهران: وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی.
- خزاعی‌نیشابوری، حسین. (1374). روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن (تفسیر ابوالفتوح رازی). مشهد: بنیاد پژوهش اسلامی آستان قدس رضوی.
- خزایلی، محمد. (1341). اعلام قرآن. تهران: امیرکبیر.
- دزفولیان، کاظم و صحرایی، قاسم. (1389). آمیختگی حکایت‌های جمشید و سلیمان و انعکاس آن در ادبیات فارسی. مجله مطالعات ایرانی، 9(18)، 75-92.
- رامپوری، غیاث‌الدین محمد. (1363). فرهنگ غیاث‌اللغات (به‌کوشش منصور ثروت). تهران: امیرکبیر.
- رشادی، حجت‌الله. (1390). سیر تحول تصویربافی در فرش ایران از دیرباز تا امروز (کارشناسی ارشد پژوهش هنر). دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.
- سرکاراتی، بهمن. (1350). پری: تحقیقی در حاشیة اسطوره‌شناسی تطبیقی. نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، (97-100)، 1-32.
- سعدی شیرازی. (1371). کلیات سعدی (از نسخه تصحیح شده ذکاء‌الملک فروغی) (با مقدمه اقبال آشتیانی و محمد علی فروغی، تهران: جاویدان.
- سورآبادی. (1370). قصص قرآن مجید (برگرفته از تفسیر سورآبادی) (به اهتمام یحیی مهدوی). تهران: خوارزمی.
- شایسته‌فر، مهناز و صباغ‌پور، طیبه. (1390). بررسی قالی‌های تصویری دوره قاجار. باغ نظر، 8(18)، 63-74.
- صدیقیان، مهین‌دخت. (1375). فرهنگ اساطیری حماسی ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- طبرسی، فضل‌بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البیان فی‌ تفسیر‌ القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
- طبری، محمدبن جریر. (1367). تفسیری طبری (مترجم حبیب یغمایی). تهران: انتشارات توس.
- طوسی، محمدبن محمود. (1382). عجایب‌المخلوقات و غرائب‌الموجودات (به اهتمام منوچهر ستوده). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- عفیفی، رحیم. (1297). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی. تهران: انتشارات توس.
- عهد عتیق. (براساس کتاب مقدس اورشلیم) (مترجم پیروز سیار). تهران: نشر نی.
- عهدجدید. (براساس کتاب مقدس اورشلیم) (مترجم پیروز سیار). تهران: نشر نی.
- غلامی، یدالله. (1386). هنر اسلامی و صور مجسم داستان سلیمان (ع) و بلقیس. صحیفۀ مبین، (39)، 129-142.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1315). شاهنامه فردوسی (به تصحیح عباس اقبال آشتیانی). تهران: بروخیم.
- فرنبغ‌دادگی. (1369). بندهش (گزارنده مهرداد بهار). تهران: انتشارات توس.
- فره‌وشی، بهرام. (1374). ایرانویچ. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- قرآن مجید، مترجم محمد مهدی فولادوند. تهران: دارالقرآن‌الکریم.
- کارنوی، ا.جی. (1341). اساطیر ایرانی (مترجم احمد طباطبایی) (چاپ اول). تهران: انتشارات اپیکو.
- کشاورز افشار، مهدی. (1387). بررسی قالیچه‌های تصویری قرن 13 و 14 هجری با موضوع تصویر انسان، موجود در موزه فرش ایران (کارشناسی ارشد پژوهش هنر). دانشکده کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.
- کویاجی، ج.ک. (1371). پژوهش‌هایی در شاهنامه (گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه). اصفهان: زنده‌رود.
- گردیزی، ابوسعیدبن محمود. (1347). زین‌الاخبار یا تاریخ گردیزی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- لاری، مریم. (1380). نقش جن در نقاشی دوران قاجار. هنرنامه،4(10)، 31-41.
- ماسون، میخاییل یوگنیویچ و پوگاچنکووا، گالینا آناتولینا. (1384). ریتون‌های اشکانی نسا (جلد دوم/ تفسیر نقوش ریتون‌ها) (مترجم رؤیا تاج‌بخش و شهرام حیدرآبادیان). همدان: انتشارات بازتاب اندیشه.
- مدرسی، فاطمه. (1385). اسطورۀ جمشید با نگاهی به سرگذشت سلیمان‌نبی. مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 2(1)، 9-35.
- مرتضوی، منوچهر. (1332). جام جم. پژوهش‌های فلسفی، (26)، 9 -39.
- معین، محمد. (2535). مزدیسنا و ادب پارسی (جلد اول). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- معین، محمد. (1381). فرهنگ فارسی. تهران: سرایش.
- نصر، سیدحسین. (1341). هرمس و نوشته‌های هرمسی. نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 10(2)، 1-17.
- واحددوست، مهوش. (1379). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی. تهران: سروش.
- وارنر، رکس. (1386). دانشنامه اساطیر جهان (مترجم ابوالقاسم اسماعیل‌پور). تهران: اسطوره.
- وندشعاری، علی. (1387). اسطوره هوشنگ‌شاه در قالی تصویی دوره قاجار. گلجام، (10)، 87-99.
- یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
عبداللهی، منیژه. (1381). فرهنگنامه جانوران در ادب پارسی بر پایۀ واژه­شناسی، اساطیر، باورها. تهران: پژوهنده.
- Ander, P. (1995). Sommire. England: Aurora Bournmonth.
Paykareh
Volume 12, Issue 34
February 2024
Pages 19-36

Files

History

  • Receive Date: 24 May 2023
  • Revise Date: 24 October 2023
  • Accept Date: 28 October 2023

Share

How to cite

Statistics