Analyzing the Discourse of Power in the Painting «The Conquest of Bahman Castle by Kay Khosrow» in Tahmasp Shahnameh

Document Type : Original Article

Authors

1 Assistant Professor, Department of Art Research, Faculty of Art and Architecture, University of Sistan and Baluchistan, Zahedan, Iran.

2 Assistant Professor of Video Communication Department, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

Abstract

Introduction: The ideological role and function of images in illustrated Shahnamehs, including «Tahmasap Shahnameh», is one of the most widely discussed topics in this valuable work. The hermeneutics of epic texts as a strategic situation for explaining the structure of power in the Safavid era is one of the other significant issues in this field. Some of these images have become more important due to their association with a particular mythological character, and their epic narrative is intertwined with historical events. The story of «The Conquest of Bahman Castle by Kay Khosrow» is in this area. Therefore, the most critical problem of the current research is to explain how power works and is represented in the mentioned painting.
Research Method: This research is descriptive-analytical, and the data has been collected by searching library and documentary sources. The method of data analysis is qualitative, considering the narrative and visual content using a critical discourse approach.
Findings: Strategies such as polarity, positive representation of the insider group, and other negative representations have been used to show the superiority of Kay Khosrow in the painting «The Conquest of Bahman Castle by Kay Khosrow». The reading of the semantic layers of the work concerning the world around the text shows the implication of this work on the historical events surrounding the painting following the attitude and performance of the Safavid kings. It seems that the reproduction of the mythical narrative of the conquest of Bahman Castle, as the essential epic part of Ferdowsi's Shahnameh, in the political-cultural context of the Safavid era, was a strategic opportunity to depict royal ideals.
Conclusion: In the painting «The Conquest of Bahman Castle by Kay Khosrow», a kind of trans-temporal relationship can be seen between the narrative of myths and the historical narrative. The addition of «historical context» to «mythical context» is one of the other notable cases in this area. It seems that the reproduction of the narrative of the conquest of Bahman Castle, as the most crucial epic part of Ferdowsi's Shahnameh, in the political-cultural context of the Safavid era, was a strategic opportunity to depict royal ideals.

Keywords

Main Subjects

Article Title [Persian]

تحلیل گفتمان قدرت در نگارۀ «تسخیر دژ بهمن توسط کیخسرو» در شاهنامۀ طهماسبی

Authors [Persian]

  • سکینه خاتون محمودی 1
  • سید ابوتراب احمد پناه 2
1 استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.
2 استادیار گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
Abstract [Persian]

مقدمه: نقش و کارکرد ایدئولوژیک تصاویر در شاهنامه‌های مصور و از آن جمله «شاهنامۀ طهماسبی» از گسترده‌ترین مباحث گفتمانی پیرامون این اثر ارزشمند است. مسألۀ تأویل‌گرایی متون حماسی به‌عنوان موقعیتی راهبردی برای تبیین ساختار قدرت در عصر صفوی از دیگر موضوعات قابل‌ توجه در این حیطه است. برخی از این تصاویر، به‌واسطۀ پیوستگی با یک شخصیت اسطوره‌ای خاص، اهمیت بیشتری پیدا کرده و روایت حماسی آن‌ها با کنش‌های تاریخی درهم تنیده شده‌ است. روایت «تسخیر دژ بهمن توسط کیخسرو» از این جمله است. بنابراین مهمترین مسألۀ پژوهش حاضر، تبیین چگونگی کارکرد و بازنمایی قدرت در نگارۀ مذکور است. انجام یک تحلیل دقیق از «نگارۀ تسخیر دژ بهمن توسط کیخسرو» برمبنای نشانه‌های تصویری موجود در نگاره و انطباق آن با مؤلفه‌های برون‌متنی هدف این پژوهش است.
روش پژوهش: این پژوهش مبتنی‌بر شیوۀ توصیفی- تحلیلی بوده، داده‌های آن با جستجو در منابع کتابخانه‌ای و اسنادی گردآوری شده است. شیوۀ تجزیه ‌و تحلیل اطلاعات به‌روش کیفی، با در نظر گرفتن مضمون روایی و تصویری، به‌روش تحلیل گفتمان انتقادی انجام گرفته است.
یافته‌ها: یافته­‌های این پژوهش حاکی از آن است که در نگارۀ تسخیر دژ بهمن توسط کیخسرو، راهبردهایی نظیر قطب‌بندی، بازنمایی مثبت گروه خودی و بازنمایی منفی دیگری برای نشان دادن برتری کیخسرو به‌کار گرفته شده است. خوانش لایه‌های معنایی اثر در ارتباط ‌با جهان پیرامون متن، نشانگر دلالت این اثر به رخدادهای تاریخی پیرامون نگاره در تطابق با نگرش و عملکرد پادشاهان صفوی است. به‌نظر می‌رسد بازتولید روایت اسطوره‌ای تسخیر دژ بهمن، به‌عنوان مهمترین بخش حماسی «شاهنامۀ فردوسی»، در فضای سیاسی- فرهنگی روزگار صفوی، مجالی راهبردی برای ترسیم آرمان‌های شاهانه بوده است.
نتیجه‌گیری: در نگارۀ «تسخیر دژ بهمن توسط کیخسرو» نوعی رابطۀ فرازمانی میان روایت اسطوره­ای و روایت تاریخی دیده می­شود. الحاق «بافت تاریخی» به «بافت اسطوره­ای»، از دیگر موارد قابل توجه در این حیطه است. به نظر می­رسد بازتولید روایت اسطوره­ای تسخیر دژ بهمن، به عنوان مهم­ترین بخش حماسی شاهنامۀ فردوسی، در فضای سیاسی- فرهنگی روزگار صفوی، مجالی راهبردی برای ترسیم آرمان­‌های شاهانه ­بوده­‌است.

Keywords [Persian]

  • کیخسرو
  • نگاره
  • دژ بهمن
  • شاهنامۀ طهماسبی
  • تحلیل گفتمان انتقادی

References

- آقاجری، سید هاشم. (1389). مقدمه‌ای بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی. تهران: طرح نو.
- آقاگل‌زاده، فردوس و دهقان، مسعود. (1393). تحلیل شیوه‌های بازنمایی خبر برمبنای رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی. جستارهای زبانی، 4 (20)، 1- 16.
- آقاگل‌زاده، فردوس و طارمی، طاهره. (1395). تحلیل زبانشناسی گفتمان‌های رقیب در پروندۀ بورسیه‌های تحصیلی: رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف. جستارهای زبانی، 7(6)، 391- 414.
- آقاگل‌زاده، فردوس و غیاثیان، مریم سادات. (1386). رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی. زبان و زبانشناسی. 3(5)، 39- 54.
- اسدی، مسعود، گلفام، ارسلان، آقاگلزاده، فردوس و افراشی، آزیتا. (1394). مؤلفه‌های زبانشناختی و جامعه‌شناختی- معنایی و بازنمایی کنشگران اجتماعی در متون مطبوعاتی. جستارهای زبانی، 2 (23)، 1- 24.
- اشرفی، مختاروونا. (1384). سیر تحّول نقاشی ایرانی در سدۀ 16 م (ترجمۀ زهره فیضی). تهران: فرهنگستان هنر.
- امینی هروی، ابراهیم بن میرک جلال الدین. (1383). فتوحات شاهی (به تصحیح محمدرضا نصیری). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- ترکمان، اسکندر بیک و واله، محمد یوسف. (1317). عالم‌آرای عباسی (به تصحیح سهیلی خوانساری) (جلد 1). تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
- جعفریان، رسول. (1379). (الف). صفویه در عرصۀ دین، فرهنگ و سیاست (جلد 1). قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
- جعفریان، رسول. (1379). (ب). دیدگاه‌های سیاسی عبدی بیک شیرازی دربارۀ شاه طهماسب صفوی. حکومت اسلامی، 5(2)، 24- 251.
- جهانگیری، جهانگیر و بندر ریگی‌زاده، علی. (1392). زبان، قدرت و ایدئولوژی در رویکرد انتقادی نورمن فرکلاف به تحلیل گفتمان. پژوهش سیاست نظری، 8(۱۴)، 57- 82.
- حاجی هادیان، منصوره. (1397). تحلیل پیوند شعر، نگارگری و قدرت، در مطالعۀ معناشناختی کشتی شیعه در «شاهنامۀ طهماسبی». شعرپژوهی، 10(۳۶)، 45- 72. 10.22099/jba.2017.25603.2689 DOI:
- حسنوند، محمدکاظم، سجودی، فرزان و خیری، مریم. (1384). بررسی نگارۀ آزمودن فریدون پسرانش را از منظر نشانه‌شناسی لایه‌ای. هنرهای زیبا، (۲۴)، 97- 104.
- حقایق، آذین، شایسته‌فر، مهناز. (1393). تقابل خود و دیگری در دو نگاره از «شاهنامۀ شاه تهماسب» و «شاهنامۀ شاه اسماعیل دوم»، تحلیلی برمبنای الگوی نشانه‌شناسی فرهنگی. کیمیای هنر، 3(12)، 51- 66.
- خیرآبادی، معصومه، آقاگلزاده، فردوس، گلفام، ارسلان و کرد زعفرانلو، عالیه. (1400). تحلیل گفتمان روابط قدرت بین کنشگران در داستان‌های تألیف‌ شده برای کودکان ایرانی به زبان فارسی با رویکرد شناختی. مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، 12(2)، 69- 96. DOI: 10.22099/JCLS.2020.34136.1713
- سجودی، فرزان و کاکه‌خوانی، فرناز. (1387). تعامل سیلان نشانه‌ها و هنجارگریزی معنایی در گفتمان شعر. زیبا شناخت، 9(۱۹)، 289- 314.
- سرامی، قدمعلی. (1373). از رنگ گل تا رنج خار؛ شکل‌شناسی قصه‌های شاهنامه. تهران: علمی و فرهنگی.
- سلطانی، سیدعلی اصغر. (1391). قدرت، گفتمان و زبان: ساز و کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
- سودآور، ابوالعلاء. (1380). هنر دربارهای ایران (ترجمۀ ناهید محمد شمیرانی). تهران: کارنگ.
- سیوری، راجر. م. (1380). در باب صفویان (ترجمۀ رمضانعلی روح اللهی). تهران: مرکز.
- شکری، یدالله. (1362). عالم‌آرای صفوی. تهران: اطلاعات.
- صفا، ذبیح‌الله. (1378). تاریخ ادبیات ایران (جلد 5). تهران: فردوسی.
- صرفی، محمدرضا. (1380). آسمان‌شهر. مجلۀ مطالعات ایرانی، 1(۱)، 177- 196.
- عبدی‌ بیک شیرازی. (1369). تکمله الاخبار (به تصحیح عبدالحسین نوایی). تهران: نشر نی.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1387). شاهنامه فردوسی (به کوشش سعید حمیدیان). تهران: قطره.
- فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان (ترجمۀ فاطمه شایسته، شعبانعلی بهرامپور، رضا ذوقدار مقدم، رامین کریمیان، پیروز ایزدی، محمود نیستانی و  محمدجواد غلامرضا کاشی). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.  
- فسایی، جعفر، بلاغی اینالو، علی و دوست‌پرور، مسعود. (1402). اسطوره، گفتمان معطوف به قدرت. متن پژوهی ادبی، 27(97)، 269- 297. DOI: 10.22054/LTR.2021.55481.3174
- فیضی سخا، مهدی. (1394). تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری عبدی بیک شیرازی در تکمله الاخبار. دوفصلنامۀ تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری، 24(13)، 105- 123.
- کویاجی، جهانگیر کوروجی. (1371). پژوهش‌هایی در شاهنامه (گزارش و ویرایش جلیل دوست‌خواه). تهران: نشر زنده‌رود.
- مسکوب، شاهرخ. (1389). تن پهلوان و روان خردمند؛ پژوهش‌هایی تازه در شاهنامه. تهران: طرح نو.
- مهرنگار، منصور، مهرنگار، نرگس و دادخواه، پژومان. (1401). کارکرد دگردیسی در هفت‌خوان رستم و اسفندیار با رویکرد ترانشانه‌ای (با تأکید بر خوان چهارم). رهپویۀ هنر، 5(4)، 15- 23. DOI: 10.22034/RA.2023.539373.1107
- نجومیان، امیرعلی. (1394). نشانه در آستانه (جستارهایی در نشانه‌شناسی). تهران: نشر نو.
- یاحقی، محمد جعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌وار‌ه‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز. (1393). نظریه و روش در تحلیل گفتمان (ترجمۀ هادی جلیلی). تهران: نشر نی.
- Canby, Sh. (2011). The Shahnama of Shah Tahmasp, The Persian Book of Kings. New York: The Metropolitan Museum of Art.
Paykareh
Volume 12, Issue 34
December 2023
Pages 76-90

Files

History

  • Receive Date: 15 July 2023
  • Revise Date: 12 December 2023
  • Accept Date: 20 December 2023

Share

How to cite

Statistics