A Hyper-Textual Interpretation of the Seven Planets` Motif Design in Seljuk Art (Case study «Enamel bowl» and book of «Aja'ib al-Makhluqat» by Zakariya al-Qazwini)

Document Type : Original Article

Authors

1 PhD student of Islamic Arts, Faculty of Applied Arts, Tabriz University of Islamic Arts, Tabriz, Iran.

2 Associate Professor, Department of Visual Arts, Faculty of Visual Arts, Tabriz University of Islamic Arts, Tabriz, Iran.

3 Professor of Visual Communication Department, Faculty of Arts, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

4 Associate Professor, Department of French and Latin Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.

Abstract

Introduction:The Seljuk era, was a prosperous time in case of dealing with art; during this time art reached to higher level, as numerous and diverse artworks with cosmological concepts were created, which represents the significance of cosmology in this time. The artists in this era, by considering the position of astronomy and cosmological issues, frequently reflected the relevant concepts and contents as practical decorations and motifs in their works. This study aims to comprehend the concepts of cosmological motifs to target the mutual influence of Seljuk artists on each other while designing these patterns; Therefore, the manner these artists influence each other in designing the planet motifs and their meanings has been addressed in two artworks related to Seljuk era; in this regard, the following questions arises: Which kind of hypertextuality is more likely to be influenced by the design of the target motifs of the planets? And what changes have been made in these motifs while influencing each other? The research aims to understand the manner the design of planets' motifs influence each other and the alterations in the two target works by focusing on the hypertextuality theory of Gerard Genette.
Research Method: A descriptive-analytical method has been adopted and the data was collected by using library sources; The results were analyzed relying on a qualitative method.
Findings: According to the research findings, the cosmological motifs that appeared in the Seljuk manuscripts are rather compatible with other built-in arts, in the case of decoration, besides considering the cosmological criteria; however, some changes have been made according to the artist's priorities. The artists in the Seljuk era were completely aware of the art developments of their own time and also the previous eras, as they tried their best to improve the art of their time by benefiting from the experiences of other artists.
Conclusion: the research finding showed that the planet motifs in «Ajaib al-Makhluqat» (hypertext) which is inspired by the planet motifs in the enamel bowl (pre-text or hypotext) have a transposition or transformation with serious function according to the hypertextuality of Genette. The created transformation in hypertext includes a variety of changes (gender, form, composition, and color). The miniature painter of «Ajaib-ul-Makhluqat» has not simply adopted an imitation attitude in creating a new and independent hypertext, as it has been designed differently.

Keywords

Main Subjects

Article Title [Persian]

خوانش بیش‌متنی طراحی نقوش سیارات هفت‌گانه در هنر سلجوقیان (نمونۀ موردی «کاسۀ مینایی» و کتاب «عجایب‌المخلوقات» قزوینی)

Authors [Persian]

  • علیرضا عزیزی یوسفکند 1
  • فرنوش شمیلی 2
  • محمد خزائی 3
  • بهمن نامور مطلق 4
1 دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.
2 دانشیار گروه هنرهای تجسمی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.
3 استاد گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
4 دانشیار گروه زبان و ادبیات فرانسه و لاتین، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
Abstract [Persian]

مقدمه: در عصر سلجوقیان، هنر به شکوفایی و کمال نسبی رسید و آثار هنری متعدد و متنوعی با مضامین نجومی خلق ‌شد که نشان‌دهندۀ اهمیت نجوم در این دوره است. هنرمندان این دوره، با آگاهی از جایگاه نجوم و مسائل نجومی، مفاهیم و مضامین نجومی را به‌عنوان تزیینات و نقوش مؤثر در زندگی، در آثار خود، به‌وفور منعکس کرده‌اند. پژوهش حاضر به‌دنبال شناخت مفاهیم نقوش نجومی و تأثیر متقابل هنرمندان سلجوقی از همدیگر در طراحی این نقوش در آثارشان است؛ بنابراین، شیوۀ تأثیر هنرمندان از همدیگر در طراحی نقوش سیارات ثابت و معانی آن‌ها در دو اثر دورۀ سلجوقی مورد بررسی و مطالعه واقع ‌شده است و در این راستا، به‌دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش‌هاست که شیوۀ تأثیر طراحی نقوش سیاره‌های ثابت از همدیگر، بیشتر به‌کدام‌ گونه از بیش‌متنیت تمایل دارد؟ و اینکه در فرآیند تأثیرپذیری چه تغییراتی در طراحی این نقوش ایجاد شده است؟ هدف پژوهش حاضر شناخت شیوۀ تأثیر طراحی نقوش سیاره‌های ثابت از همدیگر و نوع تغییرات در دو اثر مورد نظر پژوهش با رویکرد بیش‌متنیت ژرار ژنت است.
روش پژوهش: این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی انجام ‌شده است و داده‌ها با استفاده از منابع کتابخانه‌ای جمع‌آوری و به‌صورت کیفی مورد تجزیه ‌و تحلیل قرار گرفته است.
یافته‌ها: بر اساس یافته‌های پژوهش، نقوش نجومی ترسیم‌شده در نسخه‌های خطی سلجوقی علاوه بر ملاک‌های نجومی، به لحاظ تزیینی تا حدودی منطبق با سایر نمونه‌های هنرهای صناعی ترسیم‌شده و بعضاً به اقتضای سلیقة هنرمند، تغییراتی در آن‌ها صورت گرفته است. هنرمندان سلجوقی دارای شناخت کامل از تحولات هنر دوره خود و دوره‌های پیشین بوده‌اند و تلاش کرده‌اند با بهره‌گیری از تجارب سایر هنرمندان، هنر خویش را به‌حداعلای خود برسانند.
نتیجه‌گیری: با توجه به پژوهش صورت گرفته، نتایج نشان داد که تأثیر طراحی نقوش سیارات ثابت در کتاب «عجایب‌المخلوقات» (بیش‌متن) از طراحی نقوش سیارات ثابت در کاسۀ مینایی (پیش‌متن) براساس گونه‌شناسی بیش‌متنیت ژنت در دستۀ جایگشت (ترانسپوزیشن) و تراگونگی با کارکرد جدی است. تراگونگی‌های ایجاد شده در بیش‌متن شامل تغییرات (جنسی، شکلی، ترکیب‌بندی و رنگی) است. نگارگر «عجایب‌المخلوقات» در خلق یک بیش‌متن جدید و مستقل نگاه تقلیدی صرف نداشته و به‌گونه‌ای متفاوت‌تر به طراحی آن پرداخته است.

Keywords [Persian]

  • هنر سلجوقیان
  • سیاره‌های ثابت
  • سفال‌گری
  • نگارگری
  • بیش‌متنیت ژرار ژنت

References

- احمدی، بابک. (1380). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
- آذر، اسماعیل. (1395). تحلیلی بر نظریه‌های بینامتنیت ژنتی. فصلنامۀ علمی- پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 7(24)، 11-31.
- آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت (ترجمۀ پیام یزدان جو). تهران: مرکز.
- بویری کناری، افسانه و شاطری، میترا. (۱۴۰۲). بررسی و تحلیل آرایه‌های تزئینی « ابزارهای نجومی غیر رصدی » دورۀ صفوی. پیکره، ۱۲(۳۴)، ۵۶ – ۷۵. Doi: 10.22055/pyk.2023.18677
- بیگ باباپور، یوسف. (1392). نسخه برگردان عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات. تهران: سفیر اردهال.
- پرویزی، محمد. (1382). تبارشناسی اصطلاح بینامتنیت. دوهفته‌نامۀ تندیس، (15)، 8-10.
- تودوروف، تزوتان. (1377). منطق گفت‌وگویی میخائیل باختین (ترجمۀ داریوش کریمی). تهران: مرکز.
- سیستانی، الهام و مرآثی، محسن. (1394). سیر تحول تصویرسازی نمادها و صور فلکی در آثار مکتوب ایران از دورۀ سلجوقی تا صفوی (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد تصویرسازی). دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.
- غلامی گودرزی، طاهره و محمودی، فتانه. (1400). نقش نجوم در مصورسازی آثار فلزی دورۀ سلجوقی (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد صنایع ‌دستی). دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
- فن هس ، سیرینکس و شوارتس، ادوارد. (1385). نقش مرغ در نسخۀ عجایب‌المخلوقات (ترجمۀ عباس آقاجانی). گلستان هنر، 2(2)، 90-78.
- قانی، افسانه و مهرابی، فاطمه. (1398). بررسی و تحلیل عناصر بصری قالیچه جانمازی صفوی براساس آرای ژرار ژنت. فصلنامۀ علمی نگره، 14(52)، 69-83. Doi: 10.22070/NEGAREH.2019.4131.2111
- قهاری گیگلو، مهناز و محمدزاده، مهدی. (1389). بررسی تطبیقی صور نجومی در نسخۀ صورالکواکب و آثار فلزی سده‌های پنجم تا هفتم هجری. فصلنامۀ علمی نگره، 5(14)، 5-21.
- مصفی، ابوالفضل. (1357). فرهنگ اصطلاحات نجومی همراه ‌با واژه‌های کیهانی در شعر فارسی. تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ.
- نامورمطلق، بهمن. (1386). ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها. پژوهشنامۀ علوم انسانی، (56)، 83-98.
- نامورمطلق، بهمن. (1391). گونه‌شناسی بیش‌متنی. فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، 9(38)، 139-152. Doi: 20.1001.1.17352932.1391.9.38.7.7
- نامورمطلق، بهمن. (1394). درآمدی بر بینامتنیت. تهران: سخن.
- نامورمطلق، بهمن. (1395). بینامتنیت: از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم (نظریه‌ها و کاربردها). تهران: سخن.
- Canby, Sh,  Beyazit, D, & Rugiadi, M. (2016). Court and Cosmos: The Great Age of the Seljuqs. USA: Yale University Press.
- Canby, Sh, Beyazit, D, & Rugiadi, M. (2020). The Seljuqs and their Successors: Art, Culture and History. Scotland: Edinburgh University Press.
- Ettinghausen, R. (1975). Islamic Art. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 33(1), 3–52.
 
 
- Ahmadi, B. (2001). The Structure and Interpretation of the Text (8th Ed). Tehran: Markaz. [In Pesian]
- Allen, G. (2001). Intertextuality (P. Yazdanjoo, Trans). Tehran: Markaz. [In Pesian]
- Azar, E. (2015). An analysis of Genette intertextuality. Journal of Literary Criticism and Stylistic Research, 7(24), 11-31. [In Pesian]
- Beyg Babapour, Y. (2013). Aja'ib al-Makhluqat wa Ghara'ib al-Mawjudat [The Wonders of Creatures]. Tehran: Safir Ardehal. [In Pesian]
- Boveyri kenari, A., & Shateri, M. (2023). Investigating and Analyzing Decorative Designs of "Non-Observational Astronomical Instruments" of the Safavid Period. Paykareh, 12(34), 56-75. doi: 10.22055/pyk.2023.18677 [In Pesian]
- Canby, Sh, Beyazit, D, & Rugiadi, M. (2016). Court and Cosmos: The Great Age of the Seljuqs. USA: Yale University Press.
- Canby, Sh, Beyazit, D, & Rugiadi, M. (2020). The Seljuqs and their Successors: Art, Culture and History. Scotland: Edinburgh University Press.
- Ettinghausen, R. (1975). Islamic Art. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 33(1), 3–52.
- Ghahari Gigolo, M & Mohammadzadeh, M. (2010). Comparative study of Constellation in Sovar al-kavakeb and metal works of the 5th to 7th centuries of Hijri]. Negare Scientific Research Quarterly, 5(14), 5-21. [In Pesian]
- Ghani, A., & Mehrabi, F. (2019). Analysis and Assessment of the Visual Elements of a Prayer Rug from Safavid Period by Gerard Genette's Theory. Negareh Journal, 14(52), 68-83. doi: 10.22070/negareh.2019.4131.2111. [In Pesian]
- Gholami Goodarzi, T., Mahmoudi, F. (2021). The Role of Astronomy in Pictorial Metal Works in the Seljuk Era (Master's Thesis of Handicrafts). Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Babolsar, Iran. [In Pesian]
- Mosafa, A. (1978). Encyclopedia of Astronomical Terms Along with Cosmic Words in Persian Poetry. Tabriz: Institute of History and Culture. [In Pesian]
- Namvar Motlagh, B. (2007). Transtextuality, the study of the relations between one text and other texts. Research Journal of Human Sciences, (56), 83-98. [In Pesian]
- Namvar Motlagh, B. (2012). Typology of Hypertextuality. Literary Research Quarterly, 9(38), 139-152. [In Pesian]
- Namvar Motlagh, B. (2015). An Introduction to Intertextuality. Tehran: Sokhan. [In Pesian]
- Namvar Motlagh, B. (2016). Intertextuality: from structuralism to postmodernism (Theories and Applications). Tehran: Sokhan. [In Pesian]
- Parvizi, M. (2003). Genealogy of the term intertextuality. Tindis Biweekly, (15), 8-10. [In Pesian]
- Sistani, E., Merasi, Mohsen. (2014). The pictorial Evolution of Symbols and Constellations in Iran's Written Works from the Seljuk to Safavid Eras (Master's Thesis of Graphic). Faculty of Arts, Shahed University, Tehran, Iran. [In Pesian]
- Todorov, T. (1998). Mikhail Bakhtin: The Dialogical Principle (D. Karimi, Trans). Tehran: Markaz. [In Pesian]
- Von Hees S., Schwartz E. (2006). The bird illustrations in a thirteenth century Arab natural history.’ Interdisciplinary Science Review 29, Nr. 3: 231-247. (A. Aghajani, Trans), Golestan Art, 2(2), 78-90. [In Pesian]
Paykareh
Volume 13, Issue 35
April 2024
Pages 1-19

Files

History

  • Receive Date: 01 September 2023
  • Revise Date: 06 December 2023
  • Accept Date: 14 January 2024

Share

How to cite

Statistics