A Study of Mohsen Tajbakhsh's Illustrations in Qajar and Pahlavi Lithographic Books

Document Type : Original Article

Author

Assistant Professor of Art Department, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran.

Abstract

Introduction: The illustrators of lithographic books are important research components that remain unknown to the audience interested in this field except for limited cases. According to the studies of «Ulrich Marzolph», 46 book illustrators have been identified in the field of the lithographic printing industry of Iran in the Qajar era, 19 of whom are on the list of the most famous ones. Mohsen Tajbakhsh, as one of these distinguished but little-known artists, has made a significant contribution to the expression of the public culture of the Iranian people, and his works have represented the technical and visual qualities of reproduction of pictures through lithography in his time. This study seeks to introduce Mohsen Tajbakhsh as a hard-working and active artist in the late Qajar and early Pahlavi periods. Also, identifying, categorizing and visual analysis of his works is one of the main goals of this research.
Research Method: The present research is descriptive-analytical, and data collection was conducted through direct access and study of manuscripts using library sources and written documents.
Findings: Even though Mohsen Tajbakhsh followed the artists before him in illustrating books, features such as short and large human bodies, round faces with almond-shaped eyes, smiling lips, tall horses with long legs, etc., are the distinctive features of his illustrations which makes it possible to distinguish Tajbakhsh's works from others. Also, comparing his miniature paintings with others makes it possible to realize more simplicity and fewer details in his illustration technique.
Conclusion: Mohsen Tajbakhsh was a hard-working illustrator who lived in Tehran during the era of Ahmad Shah Qajar and Reza Shah Pahlavi and illustrated many books with religious, folk-romantic, and school (Maktabkhaneh) themes. In the illustration, he has adopted the style of artists before him, and despite the trend towards realistic illustration in the mentioned period and access to such miniature paintings, he has chosen traditional Iranian illustration, simplicity in expression, creating flat images without volume and perspective, etc.

Keywords

Article Title [Persian]

مطالعۀ تصویرسازی‌های محسن تاجبخش در کتب چاپ‌سنگی قاجار و پهلوی

Author [Persian]

  • فرزانه فلاحی
استادیار گروه هنر، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
Abstract [Persian]

مقدمه: به جز تعدادی محدود از تصویرگران کتب چاپ سنگی، مابقی برای مخاطب علاقه‌مند به این حوزه ناشناخته مانده‌اند براساس پژوهش‌های «اولریش مارزلف»، در حوزۀ صنعت چاپ سنگی ایران عهد قاجار،۴۶ هنرمند تصویرگر کتاب، شناسایی شده‌اند که ۱۹ نفر آن‌ها در فهرست سرشناس‌ترین‌ها قرار دارند. «محسن تاجبخش» نیز به‌عنوان یکی از این هنرمندان سرشناس، اما کمتر شناخته‌ شده این عرصه است که «محسن تاجبخش» نیز به‌عنوان یکی از این هنرمندان سرشناس، اما کمتر شناخته‌ شده این عرصه است که سهم قابل ‌توجهی در بازتاب فرهنگ عامۀ مردم ایران داشته و آثار ایشان معرف کیفیات فنی و بصری تکثیر تصاویر چاپ سنگی در زمانۀ خود بوده است. هدف این پژوهش معرفی و آشنایی بیشتر با محسن تاجبخش هنرمند پرکار و فعال اواخر قاجار و اوایل پهلوی است. با توجه به‌هدف ذکر‌شده، پژوهش حاضر درپی پاسخ به این پرسش‌هاست؛ محسن تاجبخش که بوده، چه کتبی و با چه مضامینی را مصور کرده و تصویرسازی‌های وی واجد چه کیفیات سبکی و شکلی بوده است؟
روش پژوهش: پژوهش حاضر به‌شیوۀ توصیفی- تحلیلی و جمع‌آوری داده‌ها با دسترسی و مطالعۀ مستقیم نسخ و نیز استفاده از منابع و اسناد مکتوب کتابخانه‌ای انجام گرفته است.
یافته‌ها: محسن تاجبخش، تصویرگر پرکار ساکن تهران در اواخر قاجار و واوایل رضاشاه پهلوی اول بود که کتب بسیاری با مضامین مذهبی، عامیانه- عاشقانه و مکتب‌خانه‌ای را مصور کرد. تاجبخش، علی‌رغم گرایش به صورت‌پردازی واقع‌نما در دورۀ‌های مذکور و دسترسی به نگاره‌هایی از این دست، به تصویرگری سنتی ایرانی پرداخته و سادگی در بیان، ایجاد تصاویری تخت بدون حجم‌پردازی و عمق‌نمایی را برگزیده است.
نتیجه‌گیری: مشخصاتی ازجمله اندام‌های کوتاه و درشت هیکل انسان‌ها، صورت‌های گرد با چشمان بادامی و بی‌حالت، لب هایی متبسم، اسب‌هایی بلند‌قامت با پاهایی کشیده ویژگی‌های بارز تصویرگری محسن تاجبخش هستند که تشخیص آثار وی را از دیگران ممکن می­سازد. او در تصویرگری، سیاق هنرمندان پیش از خود را در پیش گرفته است. همچنین از مقایسۀ نگاره‌های وی با سایرین می‌توان سادگی بیشتر و جزییات کمتر را در تکنیک تصویرسازی ایشان دریافت کرد.

Keywords [Persian]

  • محسن تاجبخش
  • مصورسازی
  • کتب چاپ سنگی
  • قاجار
  • پهلوی

References

- آدامز، لوری اشنایدر. (1392). روش‌شناسی هنر (ترجمۀ علی معصومی). تهران: نشر نظر.
- ادهم، نیما و حسنی، مهدی. (1396). دگرریختی دیوان در تصاویر چاپ سنگی اسکندرنامۀ نقالی. نشریۀ نگره، ۱۲(44)، 58-41.Dio: https://doi.org/10.22070/negareh.2017.660
- بوذری، علی. (1389). رساله نشان‌های دولت ایران: نخستین کتاب چاپی غیر داستانی مصور، کتاب ماه کلیات، سال چهاردهم (159)، 70-75.
- بوذری، علی. (1391). چهل طوفان؛ بررسی تصاویر چاپ سنگی طوفان‌البکاء فی مقاتل‌الشهدا. تهران: انتشارات موزه و مرکز اسناد مجلس.
- تناولی، پرویز. (1393). تاریخ گرافیک ایران. تهران: نظر.
- شیرازی، ماه‌منیر و حسنی، مریم. (1401). مطالعۀ تطبیقی متن و تصویر در نسخۀ چاپ سنگی امیرارسلان نامدار ازمنظر هویت فرهنگی. متن پژوهی ادبی. https://ltr.atu.ac.ir/article_14971.html
- حسینی‌راد، عبدالمجید و خان‌سالار، زهرا. (1384). بررسی کتاب‌های چاپ سنگی مصور دورۀ قاجار. هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، دوره 23 (23)، 86-77.
- صفی‌نژاد، جواد. (1383). هزار و یک شب و چاپ سنگی. نشریۀ فرهنگ مردم، (11 و 12)، 27-17.
- رفیعی وردنجانی، اکرم، شریفی مهرجردی، علی‌اکبر .(1396). بازشناسی رقم نقاش در نسخه چاپ سنگی دوره قاجار مطالعه تطبیقی نسخه چاپ سنگی نوش آفرین گوهر تاج محفوظ در کتابخانه استان قدس رضوی و آثار میرزا نصرالله، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، ۲۲(۱)، 31-42.
- ذوالفقاری، حسن و حیدری، محبوبه. (1395). ادبیات مکتب‌خانه‌ای (جلد 1). تهران: نشر رشدآوران.
- عسگری، فاطمه. (1394). بررسی تصویرسازی زندگی حضرت فاطمه زهرا (س) در نسخه‌های چاپ سنگی طوفان‌البکاء. نشریۀ نگره، ۱۰(34)، 26-5.
- عسگری، فاطمه، شایسته‌فر، مهنار و احمدپناه، سیدابوتراب. (1400). واکاوری تصویرسازی زنان حاضر در کربلا با تأکید بر جایگاه حضرت زینب (س) در نسخ چاپ سنگی کلیات جودی. فصلنامۀ تاریخ اسلام و ایران، ۳۱(52)، 172-141.
- علی‌بیگی، رضوان. (1391). بررسی و معرفی نسخۀ چاپ سنگی خاله سوسکه. هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره ۴(47)، 74-67.
- مارزلف، اولریش. (1393). تصویرسازی داستانی در کتب چاپ سنگی فارسی (ترجمۀ شهروز مهاجر). تهران: نشر نظر.
- مارزلف، اولریش. (1382). هنر تصویرگری در کتاب‌های چاپ سنگی زمان قاجار. نشریۀ فرهنگ مردم، (6 و 7)، 39-33.
- هاشمی فشارکی، شادی. (1390). بررسی تطبیقی تصاویر چاپ سنگی شاهنامه در دورۀ قاجار و نسخه‌های مشابه هندی، فصلنامۀ هنر، دوره 19 (83)، 80-65.
 
 
- Adams, L. S. (2013). Methodology of art (A. Masoumi, Trans.). Tehran: Nazar Publishing. [In Pesian]
- Adham, N. & Hosseini, M. (2017). Metamorphose of demons in lithograph illustrations of Iskandarnāma Naghali (1856-57 A.D.). Negreh Journal, (44), 41-58.
Dio: https://doi.org/10.22070/negareh.2017.660 [In Pesian]
- Alibeigi, R. (2012). Study and introduction to lithographical illuminated copy of Khale Suskeh. Fine Arts - Visual Arts, 4(47), 67-74. [In Pesian]
- Asgari, F. (2015). The survey of illustrains of saint fatameh's life Toofanolboka's lithography. Negreh Journal, 10 (34), 5-26. [In Pesian]
- Asgari, F., Shayestehfar, M., & Ahmad Panah, S. A. (2021). An examination of the depiction of women present in Karbala with an emphasis on the position of Hazrat Zainab (PBUH) in the Koliat-e Judi's lithographs. Quarterly Journal of the History of Islam and Iran, 31 (52), 141-172. [In Pesian]
- Bouzari, A. (2010). Treatise on the emblems of the Iranian government: The first illustrated non-fiction printed book, Kitab Mah Kolyiat, 14(159), 70-75. [In Pesian]
- Bouzari, A. (2012). Forty storms: Examining the lithographic images of Toofan al-Baka in Maqatil al-Shohada. Tehran: Publications of the Museum and the Document Center of Islamic Council. [In Pesian]
- Hashemi FeSharaki, Sh. (2011). A comparative study of the lithographic images of the Shahnameh in the Qajar period and similar Indian versions. Qualterly Journal of Art, 19 (83), 65-80. [In Pesian]
- Hosseinirad, A. M. & Khan Salar, Z. (2005). Review of illustrated lithographic books of the Qajar period. Fine Arts-Visual Arts, 23 (23), 86-77. [In Pesian]
- Marzolph, U. (2003). The art of illustration in the lithographic books of the Qajar period. People's Culture (Farang-e Mardom) Journal, (6 & 7), 33-39. [In Pesian]
- Marzolph, U. (2014). Narrative illustration in Persian lithographic books (Sh. Mohajer, Trans.). Tehran: Nazar Publications. [In Pesian]
- Rafiei Vardanjani, A, Sharifi Mehjardi, A. A. (2017). Recognition of the signature of the painter in the Qajar period lithography: A comparative study of the lithography of Nosh Afrin Gohar Taj preserved in the library of Qods Razavi province and the works of Mirza Nasrallah. Fine Arts - Visual Arts, 22 (1), 31-42. [In Pesian]
- Robinson, B. W. (1979). The Tehran Nizami Of 1848 & Other Qajar Litographed Books, in Jennifer M. Scare (ed) Islam in the Balkans/Persian Art and Culture in the 18th and 18th  Centuries, 61-74. Edinburgh; also in Id. (1993). Studies in Persian Art 1, 328-41 . London. [In Pesian]
- Safinejad, J. (2004). One thousand and one nights and lithograph. People's Culture (Farhang-e Mardom) Journal, (11 & 12), 17-27. [In Pesian]
- Shirazi, M. & Hasani, M. (2022). A comparative study of text and image in the lithographic manuscript of the famous Amir Arslan from the point of view of cultural identity. Literary Research Text, (accepted). https://ltr.atu.ac.ir/article_14971.html [In Pesian]
- Tanavoli, P. (2014). Graphic history of Iran. Tehran: Nazar. [In Pesian]
- Zulfaqari, H. & Heydari, M. (2016). School literature (vol. 1). Tehran: Roshdavaran publishing house. [In Pesian]
Paykareh
Volume 13, Issue 36
July 2024
Pages 92-110

Files

History

  • Receive Date: 30 December 2023
  • Revise Date: 29 June 2024
  • Accept Date: 07 July 2024

Share

How to cite

Statistics