دلالت‌های معنایی بازنمایی اندام جدا از بدن در نقاشی پست‌مدرن ایران (پایان قرن چهاردهم خورشیدی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه نقاشی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 کارشناسی ارشد نقاشی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: در هنر پست‌مدرن، بدن به‌عنوان موضوع، رسانه و ابزار آفرینش هنری و هم به‌عنوان مکان تجربه و ادراک اثر هنری، مورد توجه قرار گرفت. متفکران علوم انسانی تعاریف رایج از بدن را به‌چالش کشیدند و هنرمندان معادل بصری آن را به‌تصویر درآوردند. یکی از گونه‌های پست‌مدرنیستی بازنمایی بدن در نقاشی، تصویرگری بدن‌های تکه ‌تکه ‌شده و اندام‌های جدا از بدن است. هدف پژوهش حاضر تبیین خاستگاه نظری ظهور اندام‌های جدا از بدن در نقاشی‌های دهۀ پایانی قرن چهاردم خورشیدی ایران و دلالت‌های معنایی این گسست تصویری است. در این پژوهش سعی می‌شود به این پرسش پاسخ داده شود که مرجع تصویرگری اندام‌های بدون بدن در نقاشی‌های دهة نود ایران چیست و بازنمایی تصویری قطعه/ اندام در این آثار بر چه مضامینی دلالت دارد؟
روش پژوهش: این پژوهش از نوع کیفی است که به روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به داده‌های اسنادی انجام پذیرفته است. به این ترتیب از میان جامعۀ آماری- شامل نقاشی‌های هنرمندان ایرانی با موضوع بدن قطع ‌شده یا اندام‌های جدا از بدن در دهۀ نود خورشیدی- نمونه‌هایی که مشخصۀ اصلی آن‌ها بازنمایی اندام‌های بدون بدن است، گزینش شده و براساس مبانی نظری پژوهش تحلیل شدند.
یافته‌ها: مرکزیت‌زدایی از تمامیت بدن، در نمونه‌های پژوهش، ارجاعی به معلولیت، رنج و مرگ فیزیکی ندارد، بلکه نشانه‌ایست دال بر مفاهیم انتزاعی مانند تغییر و دگردیسی، به‌چالش کشیدن تعاریف کلاسیک دربارۀ بدن، نقد اجتماعی، بیان حالات ذهنی و متافیزیکی انسان و یادآوری گذشتة از دست رفته‌ای که تنها در حافظه حاضر است.
نتیجه‌گیری: ظهور اندام‌های جدا از بدن در نقاشی دهۀ نود ایران متأثر از عقلانیت پست‌مدرنیستی و تغییر در نگرش انسان نسبت‌ به جهان بیرون و درون است. نقاشان با آشنایی‌زدایی از شیوه‌های متعارف نمایش بدن فضایی برای نقد و به‌چالش کشیدن قالب‌های فکری از‌پیش‌تعیین شده و خلق مفاهیم جدید ایجاد می‌کنند که بازتابی از وضعیت انسان در عصر حاضر است.

کلیدواژه‌ها


- اردلانی، حسین و حسین‌پور، غزال. (1400). خوانش آثار ری کاواکوبو با تمرکز بر مفهوم بدن بدون اندام ازمنظر ژیل دلوز. جلوه هنر، 13(3)، 31-40. https://doi.org/10.22051/jjh.2021.36051.1641
- اردلانی، حسین، سلیمی، همایون ، اکبری، مجید و گودرزی، حجت. (1394). تجسم احساس در اندیشه ژیل دلوز؛ بررسی نقاشی‌های فرانسیس بیکن. نامۀ هنرهای تجسمی و کاربردی، ۸(16). 23-44. https://doi.org/10.30480/vaa.2016.305
- امامی، مونا و کامرانی، بهنام. (1398). بررسی ویژگی‌های بدن گروتسک در چهار نقاش معاصر ایران. کیمیای هنر، 8(33). 21-39.
- امامی، مونا، کامرانی، بهنام و نصری، امیر. (1399). تحلیل آثار وحید چمانی برمبنای مفهوم بدن گروتسک در اندیشۀ میخائیل باختین. جلوۀ هنر، 12(2)، 47-58. https://doi.org/10.22051/jjh.2020.27663.1435
- امرلینگ، یائه. (1400). نظریه برای تاریخ هنر (ترجمۀ فریده آفرین). تهران: انتشارات حرفۀ هنرمند.
- پورکسمایی، پویا، نادعلیان، احمد و مراثی، محسن. (139۸). مفهوم بدن در پرفورمنس آرت براساس نظریات ژیل دلوز. نشریۀ هنرهای زیبا، هنرهای نمایشی و موسیقی، 25 (2)، 15-24. https://doi.org/10.22059/jfadram.2020.270598.615270
- چابک سوار، منصوره و فرخ فر، فرزانه. (1402). کابوس‌نمایی یک واقعیت یا واقع‌نمایی یک کابوس؛ بررسی نشانه‌شناختی عناصر گروتسک در پیکره انسان؛ مورد پژوهش: آثار نقاشی مهرنوش بادپر. رهپویه هنرهای تجسمی 6(2)، 17-28. https://doi.org/10.22034/ra.2023.1971434.
- چوبک، پریا، اکوان، محمد و رهبرنیا، محمدرضا. (1399). خوانش بدن در نقاشی‌های پیکاسو با مفاهیم فلسفی دلوز. مبانی نظری هنرهای تجسمی، 5(2)، 42-30. https://doi.org/10.22051/jtpva.2021.31002.1198
- درز آرت. (1399). https://darz.art/fa/shows/7339 (تاریخ دسترسی: 10/10/1402)
- رز، ژیلیان. (1393). روش و روش شناسی تحلیل تصویر، ترجمه سید جمال الدین اکبرزاده جهرمی، تهرا: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات/مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما
- رستمیان، سمیه. (2019). وبسایت یورونیوز فارسی. https://parsi.euronews.com/culture/2019/01/25/naghsh-and-nava-first-part-arghavan-khosravi (تاریخ دسترسی: 10/10/1402)
- رشیدیان، عبدالکریم. (1393). فرهنگ پسامدرن. تهران: نشر نی.
- رمضانی، جاوید. (1395). نقد نمایشگاه ناصر بخشی |نامرئی و نامعین. https://avammag.com/24944/text-critic (تاریخ دسترسی: 10/10/1402)
- زرقانی، سید مهدی، آقابابایی خوزانی، زهرا، ایزانلو، امید، جهانپور، فاطمه، خادمی، حمید، شرفایی، محسن و فرخ‌فر، فرزانه. (1397). تاریخ بدن در ادبیات. تهران: نشر سخن.
- صدر الحافظی، سید علی و ریخته‌گران، محمدرضا. (1397). دلوز: میل و بازگشت قانون در متافیزیکِ شدن. نشریۀ فلسفه، ۴۶(1). 97-115. https://doi.org/10.22059/jop.2019.224556.1006259
- علیها، کسری. (1393). گفت‌وگو با امین باقری. https://honargardi.com (تاریخ دسترسی: 10/10/1402)
- فیضی‌مقدم، الهه و اردلانی، حسین. (1397). بررسی آثار آنیش کاپور با تمرکز بر مفهوم بدن بدون اندام از منظر ژیل دُلوز. همایش پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران (مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران)، 81-72.
- کولبروک، کلر. (1387). ژیل دلوز (ترجمۀ رضا سیروان). تهران: نشر مرکز.
- گالری اینفو. (1399). https://galleryinfo.ir/Event/fa/14475 (تاریخ دسترسی: 10/10/1402)
- لش، اسکات. (1383). جامعه‌شناسی پست‌مدرنیسم (ترجمۀ شاپور بهیان). تهران: نشر ققنوس.
- محجل، ندا و اصغری، محمد. (1401). پدیدارشناختی زیبایی‌شناسی تن‌محور مرلوپونتی. نشریۀ متافیزیک، 14(1)، 71-87.
- میلز، سارا. (1389). میشل فوکو (ترجمۀ داریوش نوری). تهران: نشر مرکز.
- ناکلین، لیندا. (1399). بدن قطعه ‌قطعه ‌شده قطعه به‌مثابۀ استعاره‌ای از مدرنیته (ترجمۀ مجید اخگر). تهران: نشر بیدگل.
- نصری، امیر و سعیدزاده، بهاره. (1397). بدن (نا)نمایی در بازنمایی بدن: بدن ایدئولوژیک در نقاشی­های حوزه هنری (1358-1370)، کیمیای هنر، 7 (29)، 20-42.
- نلسون، رابرت و شیف، ریچارد. (1395). مفاهیم بنیادی تاریخ هنر (ترجمۀ محمد نبوی و مهران مهاجر). تهران: نشر مینوی خرد.
- نلسون، رابرت و شیف، ریچارد. (1395). مفاهیم بنیادی تاریخ هنر (ترجمۀ محمد نبوی و مهران مهاجر). تهران: نشر مینوی خرد.
- وگیازاکی، امانوئال و کروکوسکی، آرتور. (1399). دلالت بدن در هنر معاصر (ترجمۀ راحیل صفوی). مطالعات هنرهای زیبا، ۱(1)، 115-130.
- هنر آنلاین. (1399). انسان در قلمرو گیاهان/ روایت فاخته شمسیان از نمایشگاه «درخت باژگون» در گالری پروژه‌های آران. https://honaronline.ir (تاریخ دسترسی: 10/10/1402)
-Abbassy, S. (2024). https://samiraabbassy.com (Access date: 2/5/2024)
- Baruch Blich, B. (2010). Body representations in Art and Photography, in Johan Swinnen & Luc Deneulin (ed.), The Weight of Photography: Photography History Theory and Criticism Introductory Reading, ASP (Acad & Scientific Pub).
- Bakhtin, M. M. (1984). Rabelais and his World. tr. by H. Isowolsky, Bloomington: Indiana University Press.
- Deleuze, G. (1981). Francis Bacon, lagique de la Sensation. Paris: Editions de la Difference.
- Deryfus, H. L. & Rabinow, P. (1982), Michael Foucault, Beyond Structuralism and Hermeneutics. Brighton: Harvester.
- Fan, X. (2016). Metaphor of Diseases in Contemporary European Paintings. Proceedings of the 2016 International Conference on Arts, Design and Contemporary Education. https://doi.org/10.2991/icadce-16.2016.14
- Foucault, M. (1977). Theatrum Philosophicum, in D. Bouchard (ed.), Language, Counter-Memory, Practice. Oxford: Blackwell.
- Germer, S. (1999). Pleasurable Fear: Gericault and the uncanny at the Opening of the Nineteenth Century. Art History, 22(2), 159-183. https://doi.org/10.1111/1467-8365.00148
- Larsen, B. (2000). The Fragmented Body - A Study of some Aesthetic Implications of Theodore Gericault's Body Fragment Paintings. Nordic Journal of Aesthetics, 12 (22), 51-71.
https://doi.org/10.7146/nja.v12i22.3135
- Merleau-Ponty, M. (1995). Phenomenology of perception, Translated by Colin Smith. New York: Routledge.
- Mirzoeff, N. (1995). Bodyscape: Art, Modernity and the Ideal of Figure. New York: Routledge.
- Mitchell, D.T., & Snyder, Sh.L. (2000). Narrative Prosthesis: Disability and the Dependencies of Discourse. Ann Arbor: The University of Michigan Press.
- Nietzsche, F. (1968). The Will to Power. New York: Vintage.
- Smith, D. (2017). What is the body without organs? Machine and organism in Deleuze and Guattari. Continental Philosophy Review, 51(1), 95–110. doi: http://doi.org/ 10.1007/s11007-016-9406-0
- Smith, T. (2011). Contemporary Art: World Currents. Upper Saddle River [N.J.]. Prentice Hall.