Design Scheme and Proportional Analysis of the Kufic Inscription on the Stone Mihrab of Turan Posht Mosque and Pilgrimage Site, Yazd

Document Type : Original Article

Authors

1 Ph.D. student in Islamic Arts, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

2 Associate Professor, Department of Islamic Art, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

3 Department of Visual Communication, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

Abstract

Introduction: The Mosque and Pilgrimage Site of Turan Posht has a stone mihrab currently preserved in the Freer Gallery of Art in the United States. This stone mihrab features inscriptions in Kufic and Thuluth scripts. Based on the date inscribed on this stone mihrab, this artifact dates back to 549 A.H. and the Seljuk period. The Seljuk period was one of the eras when the diversity of design and attention to detail in Kufic inscriptions peaked. The Kufic inscription on this stone mihrab includes verses 17 to 19 of Surah Al-Imran. The research question is: «What is the design scheme and the application of proportions in this Kufic inscription?» This research aims to analyze the proportions and design principles in the Kufic inscription of the stone mihrab of the Mosque and Pilgrimage Site of Turan Posht to find the design scheme.
Research Method: This study examines the design principles and proportional systems governing the Kufic inscription on the Seljuk-era stone mihrab (549 A.H./1154 C.E.) of Turan Posht Mosque and Pilgrimage Site, Yazd. Using qualitative and historical-analytical methods, we identify a structured design scheme based on proportional units (1/44 and 1/56) that systematize the inscription’s layout, letterforms, and plant (vegetal) motifs.
Findings: In the design or execution of the Kufic inscription on the mihrab of the mosque and Pilgrimage Site of Turan Posht, the inscription designer used a design scheme based on proportions. This aspect has also influenced the application of its visual features.
Conclusion: The research analyses indicate that the Kufic inscription on the stone mihrab of the Mosque and Pilgrimage Site of Turan Posht has a design scheme that has been formed based on fundamental proportions of  and . According to these proportions, the main guiding lines, middle guiding lines, and tabulations of this Kufic inscription have been executed systematically and in accordance with the fundamental proportions. The design and connections of the letters have also been made based on this design scheme, and no word has been designed outside of this plan.

Keywords

Article Title [Persian]

نقشۀ طراحی و کاربرد تناسبات درکتیبۀ کوفی محراب مسجد و قدمگاه توران‌پشت یزد

Authors [Persian]

  • سحر صالحی 1
  • مهناز شایسته‌فر 2
  • سید ابوتراب احمد پناه 3
  • محمد خزایی 3
1 دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2 دانشیار گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
3 دانشیار گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
Abstract [Persian]

مقدمه: مسجد و قدمگاه توران پشت، دارای محرابی سنگی است که اکنون در گالری فریر آمریکا نگهداری می‌شود. این محراب سنگی، دارای کتیبه‌هایی به‌خط کوفی و ثلث است. با توجه به تاریخی که در این محراب سنگی نوشته شده، این اثر متعلق به سال (۵۴۹ ه .ق) و دورۀ سلجوقی است. می‌توان گفت که دورۀ سلجوقی یکی از دوره‌هایی است که تنوع طراحی و توجه به جزییات در کتیبه‎های کوفی به اوج شکوفایی رسید. کتیبۀ کوفی این محراب سنگی، شامل آیات (۱۷) تا (۱۹) سورۀ آل عمران است. سؤال پژوهش پیش‌رو این است که نقشۀ طراحی و کاربرد تناسبات در این کتیبه کوفی چگونه است؟ این پژوهش با هدف یافتن نقشه طراحی به تحلیل تناسبات و اصول طراحی در کتیبه کوفی محراب سنگی مسجد و قدمگاه توران پشت می‎پردازد.
روش پژوهش: این پژوهش به بررسی اصول طراحی و سیستم‌های تناسبات حاکم بر کتیبه کوفی محراب سنگی دوره سلجوقی (۵۴۹ ه.ق/۱۱۵۴ م) در مسجد و قدمگاه توران پشت یزد می‌پردازد. با استفاده از روش‌های کیفی و تاریخی-تحلیلی، یک نقشه طراحی ساختاریافته مبتنی بر واحدهای تناسبی (۱/۴۴ و ۱/۵۶) شناسایی شد که چیدمان، فرم حروف و نقوش گیاهی کتیبه را نظام‌مند می‌کند.
یافته‌ها: در طراحی یا اجرای کتیبه کوفی محراب مسجد و قدمگاه توران‌پشت هنرمند کتیبه‌نگار از نقشه طراحی بر پایه تناسبات استفاده کرده است. که این موضوع بر بکارگیری ویژگی‌های بصری آن نیز تاثیر گذار بوده است.
نتیجه‌گیری: تحلیل‎‎‌های پژوهش نشان می‌دهد که کتیبۀ کوفی محراب سنگی مسجد و قدمگاه توران‌پشت دارای نقشۀ طراحی است و این نقشۀ طراحی با توجه به تناسبات پایه‌ای  و  شکل گرفته است. براساس این تناسبات، خطوط راهنمای اصلی، خطوط راهنمای میانی و جدول‌بندی‌ها این کتیبۀ کوفی به صورت قاعده‌مند و با توجه به تناسبات پایه‌ای به اجرا در آمده است. طراحی و اتصالات حروف نیز براساس این نقشه طراحی صورت گرفته و هیچ کلمه‌ای خارج از این نقشه، طراحی نشده‌ است.

Keywords [Persian]

  • مساجد
  • محراب سنگی
  • توران پشت
  • کتیبۀ کوفی
  • نقشۀ طراحی
  • تناسبات

References

- آیت‌اللهی، حبیب الله. (1396). مبانی هنرهای تجسمی. سمت.
- افشار، ایرج. (1385). سفرنامه تلگرافی فرنگی. سخن.
- افشار مهاجر، کامران، صالحی، سودابه، قلیچ خانی، حمیدرضا و فرید، امیر. (1396). نقد تجسمی محراب گچ‌‎بری مسجد ملک زوزن خواف (با تأکید بر نظام نوشتاری کتیبه‎ها). پژوهش‌نامه خراسان بزرگ، ۸(28)، 37-50.
 DOI: 20.1001.1.22516131.1396.7.28.3.2
- اصل روستا، مصطفی. (1391). بررسی ویژگی‌های بصری حروف در کتیبه‌های گچ‌بری دورۀ سلجوقی (کارشناسی ارشد ارتباط تصویری). دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران.
- بلر، شیلا. (1394). نخستین کتیبه‌ها در معماری دوران اسلامی ایران زمین (ترجمه مهدی گلچین عارفی). مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
- بمانیان، محمدرضا، اخوت، هانیه و بقائی، پرهام. (1389). کاربرد هندسه و تناسبات در معماری. هله/ طحان.
- جعفری‌جم، محمد مهدی. (1400). بررسی و شناخت ابعاد گرافیکی خط کوفی خراسانی (قرامطی) پروژه عملی: طراحی فونت براساس خط کوفی خراسانی (کارشناسی ارشد ارتباط تصویری). دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
- دانش یزدی، فاطمه. (1387). کتیبه‎های اسلامی شهر یزد. سبحان نور.
- راوندی، محمدبن علی بن سلیمان. (1364). راحه الصدور و آیه السرور در تاریخ آل سلجوق (به سعی و تصحیح محمد اقبال، به انضمام و حواشی مجتبی مینوی). امیرکبیر.
- شهیدانی، شهاب. (1397). ملاحظاتی چند در کتیبه‎نگاری و ضرورت کاربرد اصول و قواعد خوشنویسی در کاربرد کتیبه‎ها. پژوهش‎های معماری اسلامی، ۶(18)، 87-109.
- صالحی، سحر، خزایی، محمد و احمدپناه، سید ابوتراب. (1399). کتیبه‎های کوفی مسجدجامع و امامزاده عبدالله شوشتر. سنجش و دانش.
- صالحی، سحر، خزایی، محمد و احمدپناه، سید ابوتراب. (1399). تحلیل ساختار و ویژگی‌های بصری کتیبه‌های کوفی امامزاده ‌عبدالله شوشتر. جلوه هنر، 12(4)، 74-85. 10.22051/jjh.2020.28997.1475 DOI:
- صادقی توران پشتی، میثم و میرحسینی، یحیی. (139۹). قدمگاه امام رضا (ع) در توران پشت: اسناد و کتیبه‌های نو یافته. نشریه آینه میراث، ۱۸(66). 269-284. 20.1001.1.15619400.1399.18.1.13.8 DOI:
- صادقی توران پشتی، میثم. (1396). تحلیل آیات قرآنی بکار رفته در کتیبه های توران پشت و نسبت آن با جریان‌های مذهبی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث ـ الهیات و معارف اسلامی)، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد،  تهران دانشگاه امام صادق علیه السلام.
- عزیزپور، شادابه و صالحی کاخکی، احمد. (1392). نقوش و کتیبه‌های مساجد جامع گلپایگان، اردستان و زواره. گلدسته.
- فرید، امیر. (1400). همنشینی نقش و نوشتار در هنر ایران. کلهر.
- قلیچ‌خانی، حمیدرضا. (١٣90). فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته. روزنه.
- قوچانی، عبدالله. (1383). بررسی کتیبه‌های بناهای یزد. پژوهشکده زبان و گویش.
- محمدی، صحیفه، خزایی، محمد و محمدزاده، مهدی. (1402). بررسی اصلوب خط و تمهیدات بصری کتیبه گریوار بقعه دوازده امام یزد. پیکره، ۱۲(31)، 1-17. DOI: 10.22055/pyk.2023.42580.1350
- مکی‌نژاد، مهدی. (1397). ساختار ویژگی کتیبه‌های کوفی تزیینی (گل و برگدار) در دوره سلجوقی و ایلخانی. نشریه علمی- پژوهشی نگره، ۱۳(46)، 20-19.
- مکی‌نژاد، مهدی، آیت‌اللهی، حبیب الله و هراتی، محمد. (1388). تناسب و ترکیب در کتیبه‌ محراب مسجد جامع تبریز. نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، ۱(40)، 81-88. DOI: 10.22059/jfava.2009.68309
- نجیب اغلو، گلرو. (1379). هندسه و تزیین در معماری اسلامی (ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی). روزنه.
- Far, M. S. (2003). The Impact of the Religion on the Painting and Inscriptions of the Tîmûrid and the Early Safavid Periods. Central Asiatic Journal, 47(2), 250-293.
- Shayestehfar, M. (2022). Safavid and Portuguese Christian influence on saint stepanos monastery in Julfa, Iran. Baltic Journal of Art History,  23, 37-68. https://doi.org/10.12697/BJAH.2022.23.03
 
 
Resources in English
- Afshar, I. (2006). Telegraphic travelogue of the West. Sokhan. [In Persian]
- Afshar Mohajer, K., Salehi, S., Ghelichkhani, H. R., & Farid, A. (2017). A visual critique of the plaster mihrab of the Malek Zozan mosque in Khaf (With an emphasis on the epigraphic system of the inscriptions). Journal of Greater Khorasan Studies, 8(28), 37-50.
DOI: 20.1001.1.22516131.1396.7.28.3.2 [In Persian]
- Asl Rusta, M. (2012). Examination of the visual characteristics of letters in the relief inscriptions of the Seljuk period (Master's Thesis in Visual Communication). Faculty of Visual Arts, Tehran University of Art, Tehran, Iran. [In Persian]
- Ayatollahi, H. (2017). Fundamentals of visual arts. SAMT. [In Persian]
- Azizpour, Sh. & Salehi Kakhki, A. (2013). The motifs and inscriptions of the Jameh Mosques of Golpayegan, Ardestan, and Zavareh. Goldasteh. [In Persian]
- Bemanyan, M. R., Okhovat, H., & Baghaei, P. (2010). The application of geometry and proportions in architecture. Haleh/Tahan. [In Persian]
- Blair, Sh. (2015). The first inscriptions in the architecture of the Islamic period in Iran (M. Golchin Arefi, Trans.). Institute for the Composition, Translation, and Publication of Artistic Texts. [In Persian]
- Danesh Yazdi, F. (2008). Islamic inscriptions of Yazd City. Sobhan Noor. [In Persian]
- Far, M. S. (2003). The impact of the religion on the painting and inscriptions of the Tîmûrid and the early Safavid periods. Central Asiatic Journal, 47(2), 250-293.
- Farid, A. (2021). The coexistence of design and writing in Iranian art. Tehran: Kalhor. [In Persian]
- Ghelichkhani, H. R. (2011). Dictionary of calligraphy terms and related arts. Rozaneh. [In Persian]
- Ghouchani, A. (2004). Examination of the inscriptions of Yazd buildings. Language and Dialect Research Institute. [In Persian]
- Jafari Jam, M. M. (2021). Examination and identifying the graphic dimensions of Kufic script from Khorasan (Qaramati). Practical Project: Designing a Font Based on Kufi Script from Khorasan (Master's in Visual Communication). Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. [In Persian]
- Makinejad, M. (2018). The structural features of decorative Kufic inscriptions (Floral and Leafy) in the Seljuk and Ilkhanid periods. Negareh Scientific-Research Journal, 13(46), 20-19. [In Persian]
- Makinejad, M., Ayatollahi, H., & Harati, M. (2009). Proportion and composition in the Mihrab inscription of the Tabriz Jameh Mosque. Journal of Fine Arts - Visual Arts, 1(40), 81-88. DOI: 10.22059/JFAVA.2009.68309[In Persian]
- Mohammadi, S., Khazaei, M., & Mohammadzadeh, M. (2023). Examining the script style and visual arrangements of the Grivar inscription in the Davazdah Imam Mausoleum of Yazd. Paykareh, 12(31), 1-17. DOI: 10.22055/PYK.2023.42580.1350[In Persian]
- Najiboghlu, G. (2000). Geometry and ornament in Islamic architecture (M. Qayumi Bidhendi, Trans.). Rozaneh. [In Persian]
- Ravandi, M. A. S. (1985). Raha al-Sudur wa Ayat al-Surur fi Tarikh al-Saljuq (M. Iqbal, Ed., with annotations by Mujtaba Minavi). Amir Kabir. [In Persian]
- Sadeghi Turan Poshti, M. & Mir Hosseini, Y. (2020). The Qadamgah of Imam Reza (AS) in Turan Posht: Newly discovered documents and inscriptions. Journal of Heritage Mirror, 18(66). 269-284. DOI: 20.1001.1.15619400.1399.18.1.13.8 [In Persian]
- Sadeghi Turan Poshti, M. (2017). Analysis of Quranic verses used in the inscriptions of Turan Posht and their relation to religious movements (Master's Thesis in Quranic Sciences and Hadith - Theology and Islamic Teachings), Faculty of Theology, Islamic Teachings and Guidance, Imam Sadiq University, Tehran. [In Persian]
- Salehi, S., Khazaei, M., & Ahmadpanah, S. A. (2020). The Kufic inscriptions of the Jameh Mosque and Imamzadeh Abdullah in Shushtar. Sanjesh and Danesh. [In Persian]
- Salehi, S., Khazaei, M., & Ahmadpanah, S. A. (2020). Analysis of the structure and visual features of the Kufic inscriptions of Imamzadeh Abdullah in Shushtar. Jelveh Honar, 12(4), 74-85. DOI:10.22051/jjh.2020.28997.1475 [In Persian]
- Shayestehfar, M. (2022). Safavid and Portuguese Christian influence on Saint Stepanos monastery in Julfa, Iran. Baltic Journal of Art History, 23, 37-68. https://doi.org/10.12697/BJAH.2022.23.03
- Shahidani, Sh. (2018). Several observations on inscriptions and the necessity of applying calligraphy principles in inscriptions. Islamic Architecture Research, 6(18), 87-109. [In Persian]
Paykareh
Volume 14, Issue 39
April 2025
Pages 16-35

Files

History

  • Receive Date: 23 December 2024
  • Accept Date: 23 December 2024

Share

How to cite

Statistics