Document Type : Original Article
Authors
Assistant Professor, Handicrafts Department, Faculty of Arts, Alzahra University, Tehran, Iran.
Article Title [Persian]
Author [Persian]
مقدمه: از سده‌های اولیۀ اسلامی، محراب به‌تدریج جزء اصلی و از عناصر غیرقابل حذف مساجد گردید. محراب فرورفتگی جانب قبله است که با مصالح متنوعی ساخته شده و مورد توجه شاعران در توصیف درجات عالی عرفان بوده است. چوب یکی از نادرترین موادی است که در ساخت محراب مورد توجه معماران اسلامی بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد تعداد 12 محراب چوبی در گسترۀ سرزمین‌های اسلامی شناخته شده است. این مقاله با قیاس و تحلیل فنی کیفیت ساخت محراب‌های چوبی، به‌دنبال پاسخ این سوال است که تمایزات و اشتراکات محراب‌های چوبی از نظر تزئین، شکل کلی و فنون یا روش‌های ساخت و تزئین چگونه بوده است؟
روش پژوهش: پژوهش از نوع بنیادی و از نظر رویکرد کیفی بوده و با روش توصیفی- تطبیقی اطلاعات مورد بررسی قرار گرفته است. انتخاب نمونه‌ها به‌صورت هدف‌مند و بر مبنای متریال چوب بوده است. بازۀ زمانی پژوهش نیز از قرن 4 تا 10 هجری قمری است.
یافته‌ها: نکتۀ قابل تأمل دربارۀ محراب‌های چوبی، تاریخ یا دورۀ ساخت آن‌هاست که صرفاً در فاصلۀ قرون 5 تا 8 هجری قمری به‌صورت پیوسته ساخته شده است. از نظر تکنیکی دو رویکرد ساخت و ساز اصلی قابل تشخیص هستند. در نوع اول تزئینات و نقوش علاوه بر فضاهای میان چارچوب‌ها، بر روی خود چارچوب‌ها مستقیمأ حفر شده‌اند و چارچوب از چشم ببینده پنهان نیست. در نوع دوم، چارچوب اصلی در پشت قطعات و پانل‌های مجزای تزئیناتی پنهان شده است که ساختار تزئینی و بصری محراب را شکل می‌دادند. همچنین در تزئین آن‌ها، فراونی نقوش کتیبه‌ای و هندسی، غالب بر نقوش گیاهی است.
نتیجه‌گیری: محرابها هر چه از هستۀ جغرافیایی سرزمین‌های اسلامی دورتر می‌شود، بخش‌های بزرگتری از سطوح آن‌ها با کتیبه‌های قرآنی به‌عنوان ملموس‌ترین عنصر تجسم دین اسلام اشغال می‌شود. بدین‌ترتیب که در سرزمین مصر یا سوریه که از اولین سرزمین‌های فتح شده توسط مسلمانان بود، مضاف بر انتزاعی‌تر شدن نقوش، آیات قرآن در ترکیب‌بندی کلی سهم کمتری در تزئین سطح محراب نسبت به نقوش گیاهی و هندسی دارد. شاهد دیگر این مدعا، دیوارهای پوشیده از آیات قرآنی در مسجد جامع شیان چین و نیز اختصاصی بودن سورۀ فتح برای محراب‌های مساجد چین است
Keywords [Persian]
)