Document Type : Original Article
Author
Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Cultural Heritage Conservation, Tabriz University of Islamic Art, Tabriz, Iran.
Article Title [Persian]
Author [Persian]
مقدمه: نقوش گرفت و گیر یکی از مضامین مورد توجه از ادوار پیش از اسلام تا دورۀ قاجار در هنر و تمدن ایرانی- اسلامی بوده است. این نقوش اگرچه در دوره‌های مختلف مشابه هم ترسیم شده‌اند؛ اما الزماً مفهوم یکسانی ندارند و بنابر فضای اجتماعی و اعتقادی هر دوره، کارکرد و معنای جدیدی به‌خود گرفته‌اند؛ بنابراین مسئلۀ اساسی پژوهش پیش‌رو ریشه‌یابی مفاهیم نقوش گرفت و گیر در هنر قاجار با توجه به بستر مکانی و موقعیت نقش در بنا و یا اثر است. در این راستا، پژوهش به‌دنبال پاسخ به این سوال است که: ریشه نقوش گرفت و گیر در هنر قاجار با توجه به نوع بنا و بستر هنری ایجاد کننده چیست و چه تفاوت‌هایی با نقوش مشابه دوران سلجوقی تا صفوی دارند؟
روش پژوهش: روش پژوهش از نظر هدف توسعه‌ای و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی است. گردآوری داده‌ها بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای با تکیه بر منابع دست اول و مرتبط با موضوع و مطالعات میدانی با رجوع به بناها یا آثاری نظیر گچ‌بری، کاشی‌کاری، سفال‌گری، فلزکاری، منبت‌کاری، نقاشی روی چوب یا گچ، کنده‌کاری روی مهر و نسخ خطی مصور است. یافته‌های پژوهش شامل ۵۲ نمونه نقش گرفت و گیر از میان آثار هنری مختلف و ۱۴ گونه نقش متنوع بوده است.
یافته‌ها: ازمیان نمونه‌های بررسی شده، نقوش کاشی‌نگاره (هفت‌رنگ و یا نقاشی زیر لعاب شفاف) و گچ‌بری (کم برجسته یا برهشته) بیشترین فراوانی را داشتند. علاوه بر نوع بنا یا اثر، بستر هنری ایجاد کننده، ویژگی‌های بصری نقوش و عناصر تزئینی زمینه یا مجاور تصاویر در بازنمایی مفهوم آن‌ها مؤثر بودند.
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان می‌دهد که ریشۀ نقوش گرفت و گیر تلفیقی از باورهای ادوار پیشین و مردم عامۀ زمان قاجار بوده و بر دفع نیروهای شر، داستان‌های عامیانه و باورهای رایج زمان خود دلالت دارند؛ به‌عبارت دیگر تمامی نقوش علاوه بر همسویی با عقاید مردم بر اثبات حقانیت شاه و قدرت پیروز و مطلق او در غلبه بر باطل تأکید دارند
Keywords [Persian]
)