Author
Assistant Professor, Visual Communication Department, Faculty of Visual Arts, Isfahan University of Art, Isfahan, Iran.
Article Title [Persian]
Author [Persian]
مقدمه: گفتمان اصالت‌گرای حاکم بر دهۀ ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ شمسی ایران (تا آستانۀ انقلاب) با هدف بازتعریف هویت ملی در عرصۀ جهانی به برجسته‌سازی عناصر فرهنگی زیست‌بوم ایرانی پرداخت و هماهنگ با تمایلات تجددخواهانۀ نخبگانی- حکومتی جامعه، جریانی «نوسنت‌گرا» را در هنر، ادبیات و گرافیک ایجاد کرد. مرتضی ممیز از دهۀ ۵۰، به بعد تمایلات اصالت‌گرایانۀ خود را در یادداشت‌هایی بازتاب داد. این مقاله با هدف تبیین مؤلفه‌های اصالت‌گرایی در اندیشۀ طراحانۀ ممیز و بازتاب اولین‌بارۀ این مؤلفه‌ها در سفارش‌های فرهنگی وی (دهه‌های ۱۳۴۰-۱۳۵۰)، در پی پاسخ به این پرسش‌هاست که مؤلفه‌های اصالت‌گرا در اندیشۀ طراحانۀ مرتضی ممیز کدامند؟ و این مؤلفه‌ها به چه شکل در طرح جلدهای ممیز برای نشریات ظهور یافته‌اند؟
روش پژوهش: پژوهش حاضر کیفی، از نظر هدف بنیادی و به‌روش توصیفی-تحلیلی (مبتنی‌بر نظریۀ تحلیل‌گفتمان) انجام شده است؛ جمع‌آوری اطلاعات به‌شیوۀ کتابخانه‌ای و مشاهده و گزینش هدفمند تصاویر مرتبط با موضوع پژوهش میسر شد؛ این مقاله ذیل تحلیل شرایط تاریخی- اجتماعی و فضای گفتمانی حاکم بر دهه‌های ۱۳۴۰-۱۳۵۰ ایران، خاستگاه تمایلات اصالت‌گرایانۀ ممیز را تبیین می‌کند؛ سپس با فیش‌برداری از پنجاه مقالۀ ممیز، به استخراج و دسته‌بندی مؤلفه‌های اصالت‌گرای آن می‌پردازد. در ادامه، نمود بصری مؤلفه‌های استخراج شده در ۱۲ طرح‌جلد ممیز برای نشریات (۱۳۴۰ -۱۳۵۷) تحلیل می‌شود.
یافته‌ها:. می‌توان به شش مؤلفۀ کلی اصالت‌گرا در اندیشه و آثار ممیز اشاره کرد که با استناد به یادداشت‌های وی، از ویژگی‌های فرهنگ و هنر ایرانیان در گذشته بوده‌اند: «نجابت و فروتنی»، «نگرش عرفانی»، «طنازی و زیرکی»، «بازآفرینی مداوم سنت تصویری ضمن لحاظ مفاهیم درونی- تاریخی آن»، «حفظ ارزش‌های فرمی- فرهنگی حروف و خوشنویسی ایرانی» و «به‌کارگیری موضوعات، فرم‌ها و تمهیدات جدید در بستر هنر- فرهنگ ایرانی».
نتیجه‌گیری: ممیز به‌واسطۀ ارتباط و همکاری با نخبگان هنر و فرهنگ، در فضای هژمونیک گفتمان اصالت‌گرای این دو دهه، دست به‌خلق آثار گرافیکی زد که دارای ارزش‌های نوسنت‌گرایانه بودند.
Keywords [Persian]
)