معرفی، دسته بندی و شیوه شناسی کتیبه های صحیفی جوهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه هنر اصفهان- ایران

چکیده

صحیفی جوهری یکی از چیره‌دست‌ترین خوش‌نویسان ثلث دوره صفوی است که دستی هم در شعر داشته؛ با این حال، چنان که باید شرح احوال و آثارش در تاریخ خوش‌نویسی ایران مورد توجه قرار نگرفته است. صحیفی از بزرگ‌زادگان طایفة ذوالقدر شیراز بوده که در اصفهان رشد کرده و همانجا نیز وفات کرد. این پژوهش در نظر دارد ضمن معرفی آثار موجود و قابل دسترس این خوش‌نویس، به دسته‌بندی آن‌ها از چند منظر مختلف بپردازد و شیوة نگارش آن را نیز بررسی کند. از این رو، پرسش‌های این پژوهش بدین قرار است: بازة فعالیت صحیفی چه زمانی بوده و ویژگی‌های شیوة کتیبه‌نگاری وی چیست؟ پژوهش پیش‌رو به صورت کتابخانه‌ای و میدانی انجام شده و تمامی نمونه‌های در دسترس تحلیل شده‌اند. تعداد جامعة آماری، 9 کتیبه در شهر اصفهان است. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که یکی از این کتیبه‌ها به قلم نستعلیق و بقیه به قلم ثلث نگارش یافته‌است. زمان فعالیت هنری صحیفی بر پایة آثار موجود در مسجد جامع، بقعة شهشهان، بقعة شاهزید، مسجد جورجیر، مسجد جارچی و مسجد سرخی اصفهان، دو دهة پایانی قرن 10 و دو دهه آغازین قرن‌11 ه.ق است. مطالعة فرمی آثار صحیفی بیانگر آن‌ است که کتیبه‌نگاری صحیفی، همانند بسیاری از کتیبه‌های صفوی، از روشنی و خوانایی نسبی برخوردار است و خوش‌نویس در آثارش درگیر پیچیدگی و تکلف نبوده است. سادگی در تزئینات پس‌زمینة خطوط، از دیگر مشخصات آثار وی به شمار می‌رود که با نمونه‌های هم دوره، همخوانی ندارد.

کلیدواژه‌ها


- آقایی، سهراب(1378)، میرمیران یزدی و سلسله صفویه، آموزش تاریخ، دوره دهم، ش 31، صص 3732.
- بیانی، مهدی(1363)، احوال و آثار خوشنویسان، تهران: علمی.
- شیمل، آن‌ماری(1382)، خوشنویسی و فرهنگ اسلامی، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد: به نشر.
- فخرالزمانی‌قزوینی، ملاعبدالنبی(1375)، تذکره میخانه، تصحیح احمد گلچین‌معانی، چاپ ششم، تهران: اقبال.
- فضائلی، حبیب‌الله(1362)، اطلس خط. اصفهان: مشعل.
- قدسی، منوچهر(1351)، صحیفی شیرازی خوشنویس هنرمند عهد صفویه. هنر و مردم، ش 114، صص 35–38.
- قدسی، منوچهر(1378)، خوشنویسی در کتیبه‌های اصفهان، اصفهان: گلها.
- قلیچ‌خانی، حمیدرضا(1392)، زرافشان، تهران، فرهنگ معاصر.
- مکی‌نژاد، مهدی(1388)، سیر تحول کتیبه‌های ثلث در معماری ایران (صفوی تا قاجار)، نگره، ش 13، صص 4029.
- هنرفر، لطف‌الله(1344)، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان: ثقفی.
- یوسفی، غلام‌حسین(1391)، خوشنویسی (از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا)، ترجمه پیمان متین، تهران: امیرکبیر.