جستاری در باب الگوی درخت زندگی بر مهرهای عیلام باستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد گرافیک دانشگاه الزهرا تهران - ایران

چکیده

تحول فرم‌های مختلفی از درخت زندگی در دوران پیشاتاریخ و تاریخی، به‌ویژه در فرهنگ‌های شرقی، به برکت بهره‌گیری از مفاهیم مشترکی چون جوانه‌زدن، شاخه گستردن در آسمان و ریشه دواندن در خاک به‌عنوان نمادی از زندگی، اندیشه و کمال شناخته شده است. از این‌ رو پژوهش پیش‌رو درصدد است تا با عنایت به این موضوع، پس از بررسی مختصر نقش و جایگاه درخت در فرهنگ‌ها، با مطالعه دیداری الگوی درخت زندگی بر مهرهای عیلام باستان، به ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺷﻨﺎﺧﺖ رمزواره‌ها و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻮﺟﻮد در این نقش‌مایه و نمادهای مرتبط بپردازد. از معیارهای اولیه انتخاب موضوع درخت زندگی در پژوهش حاضر، استمرار و فراوانی کاربرد این نقش بر مهرهای عیلام و اهمیت نقش آن در طول تاریخ است. این پژوهش به لحاظ هدف، بنیادی، روش ارایه آن، توصیفی و تحلیلی است. گردآوری اطلاعات آن بر مبنای کتابخانه‌ای و دیجیتال است. یافته‌های به دست آمدة این پژوهش نشان می‌دهد که درخت زندگی در عیلام دارای جوهر الهی بوده و بر اساس باور‌داشت‌های بنیادین و نظام باورهای جامعه به نمادی اعتقادی بدل گشته و صورت مثالی درخت به‌عنوان مهم‌ترین منبع زایش و باروری در تمدن عیلام شمرده می‌شد

کلیدواژه‌ها


- افضل‌طوسی، عفت‌السادات(1393). طبیعت در هنر باستان، چاپ اول، تهران: دانشگاه الزهرا (س).
- الیاده، میرچا(1389) رساله در تاریخ ادیان، چاپ چهارم، تهران: سروش.
- بختورتاش، نصرت‌الله(1371). گردونة خورشید یا گردونة مهر، چاپ اول، تهران: فروهر.
- به‌لک، جرمی(1384)، فرهنگ‌نامه خدایان، دیوان و نمادهای بین‌النهرین باستان، ترجمه پیمان متین، تهران: امیرکبیر.
- پاتس، دانیل(1385)، باستان‌شناسی ایلام، ترجمه زهرا باستی، چاپ اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
- پرادا، ادیت(1375)، چغازنبیل (دور- اونتاش)، ترجمه اصغر کریمی، جلد چهارم، چاپ اول، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور
- پرادا، ادیت(1386)، هنر ایران باستان، ترجمه یوسف مجیدزاده، چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
- پوپ، آرتور‌اپهام، اکرمن، فیلیپس(1387)، سیری در هنر ایران، مترجمان نجف دریابندری و دیگران، چاپ اول ،تهران: علمی و فرهنگی.
- جابز، گرترود(1380). سمبل‌ها (بخش جانوران)، ترجمه محمدرضا بقاء‌پور، چاپ اول، تهران: مترجم.
- دادور، ابوالقاسم؛ منصوری، الهام(1390)، درآمدی بر اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان، تهران: دانشگاه الزهرا -کلهر.
- دوبوکور، مونیک(1387)، رمزهای زنده جان، ترجمه جلال ستاری، چاپ سوم. تهران: مرکز.
- شوالیه، ژان ژاک-گربران، آلن(1379)، فرهنگ نمادها: اساطیر، رؤیاها، رسوم، ایماء و اشاره، اشکال و قوالب، چهره‌ها، رنگ‌ها، اعداد: از حروف "ب" تا "چ"، ترجمه سودابه فضایلی، جلد سوم، تهران: جیحون.
- صمدی، مهرانگیز(1383)، ماه در ایران از قدیمی‌ترین ایام تا ظهور اسلام، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
- کرتیس، جان(1378)، ایران کهن، ترجمه خشایار بهاری، چاپ اول، تهران: کارنگ.
- کزازی، میرجلال‌الدین(1372)، رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: مرکز.
- کوک، راجر(1387)، درخت زندگی، ترجمه سوسن سلیم‌زاده و هلینا مریم‌قائمی. تهران: جیحون.
- کوپر، جی. سی(1389)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: نشر نو.
- گرین، ویلفرد و دیگران(1376). مبانی نقد ادبی، فرزانه طاهری، تهران: علمی و فرهنگی.
- مجیدزاده، یوسف(1386)، تاریخ و تمدن عیلام، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- مزداپور، کتایون(1382)، زرتشتیان، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- والا، فرانسوا(1373)، شوش و عیلام، ترجمه آ. همپارتین، مجله میراث فرهنگی ویژه نخستین گردهمایی باستان‌شناسی ایران، شماره دوازدهم تابستان و پاییز.
- هال، جیمز(1392)، فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، چاپ ششم تهران: فرهنگ معاصر.
- Amiet, Pierre (1972), Glyptique Susian, Memoires de la delegation en Persian. T. XLlll, vol. l&ll, Parise.
- Delaporte, L.(1920-1923), Ca talogue des cylindres, etc.,. Paris: Musee du louvre.
- Eliade, M.(1987), The encyclopedia of religion. vol. Vll, New York, London,: Macmillan, publishing company
- Jacobsen(1939), The Sumerian King list, Chicago.
- Rezghirad, Maryam(2017), Analytical and Semantic Survey of the Symbols of the Tree of Life and Goat in Jiroft. Journal of History Culture and Art Research, Vol. 6, No. 1, February 2017.
- Toscanne, Paul(1911), Etudes sur le serpent figure et symbole dans l antiquite Elamite, Vol Xll, Paris: Memoires de la Delagation en Persian.
- Pezard, Par Maurice (1911), Etud sur les intaill susiennes, Delegation en perse, Memoires, Tome Xll.
- Price, Ira Maurice(1900), Notes on the Pantheon of the Gudean Cylinders, The American Journal of Semitic Languages and Literatures, Vol.17. No 1.
- Wilson, Ava )1994(, Year of ornament, British museum, Dictionary of Ancient Egypt, Thames & Hudsonm.
- URL1. http://www.fao.org/docrep/006/y4360e/y4360e06.html (access date: 96/05/09)
- URL2. https:// www.mimplus.ir. (access date: 96/03/01)
- URL3. https:// www.iranatlas.info. (access date: 96/04/20)