مطالعه تطبیقی پیکرۀ انسان- گاوبالدار در هنر آشوریان و هخامنشیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد پژوهش‌هنر، دانشکدهء هنر، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

2 استاد گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا (س) تهران، ایران

چکیده

موجودات ترکیبی که از آمیختن اجزای مختلف حیوان و انسان یا حیوانات گوناگون با هم به­ وجود آمده­ اند؛ در قالب عناصر هنر و معماری، نقوش­ برجسته و پیکره-معماری نمایان شده­ اند. یکی از زیباترین و عظیم ­ترین این حیوانات ترکیبی، انسان-گاو بالدار است. هدف از این مقاله بررسی این جانور­ ترکیبی در تمدن آشوریان و هخامنشیان و یافتن تشابهات و تمایزات آنان با رویکردی تطبیقی است. برای این منظور شکل ظاهری، و نقش کاربردی در انسان-گاو بالدار مطالعه و تطبیق داده می­شود. پژوهش پیش­رو کیفی است و از نظرهدف بنیادی است. شیوه گردآوری اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه­ ای و تحلیل تصاویر است و تجزیه ­و ­تحلیل اطلاعات به شیوه توصیفی و تحلیلی است. این که چرا آثار هخامنشی باتوجه به شباهت­ های بسیار به آثار آشوری به کمال هنری رسیده  سؤالی است که  در این پژوهش به آن پاسخ داده می‌شود. براساس فرضیه این پژوهش سنت آداب و پرستش ایزدان و بن‌مایه­ های فرهنگی و اعتقادی بر سیر هنر تمدن‌ها تأثیر زیادی دارد و صرفاً تأثیر و تأثر دلیل یکسان‌انگاری هنر تمدن­ ها نیست. نتیجه  این پژوهش نشان می‌دهد که علاوه ­بر اشتراک و افتراق پیکرۀ انسان-گاو بالدار دو تمدن، که در باور هخامنشیان  جایی برای پیکرهای آیینی و نذری وجود ندارد و مفاهیم «لاماسوها» در هنر ایرانی با توجه به فرهنگ «مزدیسنایی» تغییر ماهیت و همچنین کاربرد داده است. انسان-گاوبالدار آشوری به عنوان محافظی پرقدرت، نمونه­ ای برای ساخت و ادامۀ این پیکره­ ها در حکومت باعظمت هخامنشی شد. و باوجود اقتباس ظاهری، در نمادپردازی متفاوت است. به ­طور کلی انسان-گاو بالدار از تمدن آشوری آغاز شده و به بهترین نمونۀ آن در هنر هخامنشی رسیده و در نمونۀ هخامنشی تأثیر هنر آشوری آشکار بوده اما هویت مستقل تفکر پارسی در آن کاملاً حفظ شده است.

کلیدواژه‌ها


- استیل، فیلیپ (1390). تاریخ فرهنگ و تمدن بین‌النهرین. ترجمۀ محمدصادق شریعتی. تهران: سبزان.
- بلک، جرمی؛ گرین، آنتونی (1392). فرهنگ‌نامۀ خدایان. دیوان و نمادهای بین‌النهرین باستان (مصور). چاپ سوم. ترجمۀ پیمان متین. تهران: امیرکبیر.
- پاکباز، رویین (1393). دایره‌المعارف هنر. چاپ چهاردهم. تهران: فرهنگ معاصر.
- پوپ، آرتور؛ آکرمن، فیلیپس (1387). سیری در هنر ایران. جلد اول (دوره‌های پیش از هخامنشی ،هخامنشیف پارتی و اشکانی). ترجمه باقر آیت‌الله‌زاده‌شیرازی و دیگران. تهران: علمی و فرهنگی.
- جعفری، زهره؛ آیت‌اللهی، حبیب‌الله؛ حیدری، مرتضی (1386). بررسی چگونگی شکل‌گیری نقش فرشتگان (انسان بالدار) در منابع تصویری قبل از اسلام. مدرس هنر. دوره 2، شماره2. صص 24-17.
- دادور، ابوالقاسم؛ روزبهانی، رویا (1395). مطالعۀ تطبیقی جانوران ترکیبی در هنر هخامنشیان و آشوریان با تأکید بر نقوش-برجسته و مهرها. نگره. شماره 39. صص 33-16.
- دادور، ابوالقاسم؛ مبینی، مهتاب (1387). بررسی تطبیقی نقش گاو در اساطیر و هنر ایران و هند. مطالعات ایرانی. شماره 14. صص 130-115.
- دادور، ابوالقاسم؛ مبینی، مهتاب (1388). جانوران ترکیبی در هنر ایران باستان. چاپ اول. تهران: نشر دانشگاه الزهرا (س).
- دادور، ابوالقاسم؛ منصوری، الهام (1385). درآمدی بر اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان. چاپ اول. تهران: نشر دانشگاه الزهرا (س) و کلهر.
- دورانت، ویل (1372). تاریخ تمدن (مشرق زمین: گاهوارهء تمدن). چاپ چهارم. مترجمان احمد آرام ،ع. پاشایی، امیرحسین آریان‌پور. تهران: انتشارات آموزش و انقلاب اسلامی (شرکت سهامی).
- ژیران، ف؛ دلاپورت، ل؛ لاکوئه، گ (1389). اساطیر آشور و بابل. چاپ اول، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: قطره.
- سجادی‌راد، سید کریم؛ سجادی‌راد، صدیقه (1390). بررسی تطبیقی اسطوره گاو در اساطیر ملل مختلف، مطالعات ادبیات تطبیقی. سال پنجم. شماره 19. صص 44-29.
- سرفراز، علی‌اکبر؛ فیروزمند، بهمن (1387). باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی. چاپ چهارم. تهران: مارلیک.
- شنبه‌زاده، عبدالمالک؛ علی‌بیگی، سجاد (1389). نقش‌برجستۀ نویافته دورۀ آشور نو در میشخاص ایلام، پیام باستان‌شناس. سال هفتم. شماره 14. صص 100-91.
- ضابطی‌جهرمی، احمد (1395). پژوهش‌هایی در شناخت هنر ایران. چاپ سوم. تهران: نشر نی.
- فرزان‌فر، فریبا (1392). واکاوی نگاره و انگاره انسان-گاوبالدار در تخت‌جمشید و کاخ خرساباد. مطالعات تطبیقی هنر. سال سوم. شماره 6. صص 42-31.
- کنگرانی، منیژه (1388). مقالات دومین و سومین هم‌اندیشی هنر تطبیقی. چاپ اول. تهران: فرهنگستان هنر.
- محمدپناه، بهنام (1386). کهن دیار. جلد اول. چاپ چهارم. تهران: سبزان.
- مورتگات، آنتون (1392). هنر بین‌النهرین باستان: هنر کلاسیک خاور نزدیک. چاپ ششم. مترجمان زهرا باستی و محمدرحیم صراف. تهران: سمت.
- میت‌فورد، میراندابروس (1388). فرهنگ مصور نمادها و نشانه‌ها در جهان. چاپ اول. ترجمۀ ابوالقاسم دادور و زهرا تاران. تهران: نشر کلهر و دانشگاه الزهرا (س).
- وارنر، رکس (1395). دانشنامۀ اساطیر جهان. چاپ اول. ترجمۀ ابوالقاسم ابراهیم‌پور. تهران: هیرمند.
- نامورمطلق، بهمن؛ کنگرانی، منیژه (1394). فرهنگ مصور نمادهای ایرانی. چاپ اول. تهران: شهر.
- هینلز، جان (1381). شناخت اساطیر ایران. چاپ هفتم. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
- Danrey. V. (2004). Arche Orient, Lyon-Winged Human-Headed of Ninveh: Genesis of an Iconographic Motif. british institute for the study of Iraq. Iraq. vol (66).
- www.Iran-Daily.com
- www.The Art Newspaper.com
- www. thinglink.com
- www.Popular-Archaeology.com
- www.Metro politan museum of Art(us).com
- Thinglink.com
- www.Akkadian Empire.com
- Wikipedia.com
- www.louvre.com