درآمدی بر شکل‌گیری سفالینه‌های زرین فام ایران در دوران اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد باستان شناسی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

بیان مسئله: همزمان با ظهور اسلام صنعت سفال گری در سرتاسر ممالک اسلامی با شیوه و ابتکارات گوناگون ادامه یافت. یکی از مهم ­ترین ابداعات و نوآوری­ های این دوران سفال زرین ­فام است که موجب پیشرفت و دگرگونی­ هایی در شیوه تولید سفال اسلامی شده است. این نوع سفال یکی از مهم ­ترین سفالینه­ های این دوران است که از همان ابتدای پیدایش مورد توجه قرار گرفت و در سرتاسر جهان اسلام از اقبال عامه برخوردار شد. با توجه به عنوان، دراین پژوهش در نظر است به سؤالات پیش رو پاسخ داده شود. چه عواملی در پیدایش این نوع سفال تأثیر­گذار بوده و خاستگاه و منشأ این نوع سفال­ ها کدام سرزمین است و  همچنین روش ساخت این سفال­ ها چگونه  بوده است؟‌
 هدف: هدف از این پژوهش مطالعه و شناخت زمینه­ های شکل­ گیری، دامنه تولید، پیشینه تاریخی و چگونگی روش ساخت این‌گونه از سفالینه ­ها است.
روش پژوهش: روش انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و یافته ­اندوزی آن به صورت اسنادی انجام شده است.
یافته‌ها: براساس پژوهش انجام شده، کمابیش همزمان با قرون سوم و چهارم هـ. ق در بخش­ های مختلف سرزمین­ های اسلامی (مصر، عراق، سوریه و ایران) تحت تأثیر سنن مذهبی، جستجو در یافتن جایگزین مناسب برای ظروف فلزی سیمین و زرین، همچنین پیامد ظهور طیف ­های جدیدی از اقشار اجتماع، ساخت ظروف زرین­ فام رواج یافته است. به علاوه علی­رغم تولید سفالینه­ های زرین ­فام در مناطق مختلف، این نوع سفال جایگاه ویژه ­ای در فرهنگ و هنر ایران داشته است به نحوی که فرم­ های گوناگون ظروف زرین ­فام همراه با نقش ­مایه­ های متنوع نشانگر تحول و شکوفایی آن در این خطه می­ باشد.

کلیدواژه‌ها


- Abed Esfahani, A. & Holakouee, P. (2009). Investigating the technique of creating Zarrinofam ornaments. Iranian Journal of Chemistry and Chemical Engineering, 28 (1), 79-73.
- Adili, A. (2011). Glazed ornaments in pre-Islamic and Islamic Iranian architecture. Isfahan: Art Designers Publications.
- Al-Behsani, A. (2012). Islamic Art (M Pour Aghasi, Trans). Tehran: Soureh Mehr.
- Alam, N.I. (2007). Middle Eastern arts in the Islamic era(A.A. Tafazli, Trans). Mashhad: To be published.
- Allan, J.W. (2004). Islamic ceramics (M. Shayestefar, Trans). Tehran: Motaleaat Islami.
- Bahrami, M. (1944). Antiquities: Lustre  earthenware bowl. Journal Yadegar, 7(6), 72-77.
- Bahrami, M. (1949). Gurgan Faiences. Cairo: La Scribe Egyptien, S.A.E.
- Behnam, I. (1963). The Art of Pottery in Muslim countries. Honar va Mardom, 11(16), 2-5.
- Blair, S. & Bloom, J. (1994). The Art and Architecture of Islam 1250-1800 New Haven and London. London: Yale University Press.
- Caiger-Smith, A. (1985). Lustre Pottery(Technique, tradition and innovation in lslam and the Western World). London: The Herbert Press.
- Dimand, M.S. (1944). A Handbook of  Muhammadan Art. Metpublication.
- Ettinghausen, R. (1936). Evidence for the identification of Kashan pottery. Ars Islamic, 3(1), 44-75.
- Ettinghausen, R. & Graber, O. (2011). ‎The art and architecture of Islam (Y. Azhand, Trans). Tehran: Samt.
- Fehravari, G. (1973). Islamic pottery a comprehensine study based on the Barlow Collection. London: Faber Limited 3 Queen Square London WCI.
- Fehravari, G. (2000). Ceramic of the lslamic world in the Tareq Raajb museum. London.New York: I.B. Tauris.
- Fehravari, G. (2009). Pottery of the Islamic world in the Tariq Rajab Museum in Kuwait (M. Shayestehfar, Trans). Tehran: Institute of Islamic Art Studies Publications.
- Graber, O. (2000). Formation of Islamic art(M. Vahdati Daneshmand, Trans). Tehran: Institute of Humanities and Studies.
- Grube, E.J. (1994). Cobalt and Lustre. London: The Nour Foudation.
- Grubb, E.J. (2005). Persian pottery of stone paste from the Seljuk period from the collection: Islamic art [J. 7], Islamic pottery(compiled by N. Khalili; translated by F. Hairi). Tehran: Publishing House.
- Irvine, R. (2010). Islamic Art (R. Azadi Far, Trans). Tehran: Soureh Mehr.
- Johari Nyshabouri, M. (2004). Military jewelry letter(by Iraj Afshar). Tehran: Maktob.
- Kashani, A.A. (2007). Arais Al-Jawahir and Nafais Al-Tayyib (by Iraj Afshar). Tehran: Al-Ma'i.
- Kiani, M.Y. (1978). Iranian pottery: A study of the Iranian pottery of the Prime Minister's Collection. Tehran: Prime Minister.
- Kiani, M.Y. (2000). History of pottery and pottery in Iran. Tehran: Nasim Danesh.
- Matin, M. (2008). The oldest written document of nanotechnology is not "The Book of the Jewels and the Treasures of the Good". The first conference of Iranian indigenous technologies. Tehran: Iranian Association of Indigenous Technologies, Sharif University of Technology.
- Mir Shafiee, M. &.Mohammadzadeh, M. (2015). Making Lustre  glaze based on the book of military jewelry. Journal of Visual Arts, 20 (61), 59-56.
- Mohammadzadeh Mianji, M. (2013). Investigating the course of Zarrin Pham pottery in the world. Tehran: Soroush.
- Morgan, P. (2005). Persian stone paste pottery of the Seljuk period, types and techniques from the collection of Islamic art [J. 7], Islamic pottery(collected by N.Khalili; Translated by F. Hairi). Tehran: Carang.
- Naser Khosrow. (2008). Travelogue of Naser Khosrow Ghobadiani Morozi(by M. Dabir Siyaghi). Tehran: Zavar.
- Nikkhah, H; Khazaei, M; Hatem, Gh.A. & Neyestani, J. (2011). Reflection of the formation of two social phenomena on the golden pottery of the Seljuk period; The emergence of the middle class and the popularization of art. Journal of Cultural History Studies; Research. Journal of the Iranian History Association, 3 (9), 125-107.
- Nikkhah, H. (2014). Analysis of the Origin of Zarrinofam Pottery in Iran (Symbolic Analysis and Recognition of Patterns)(PhD Thesis in Art Research). Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
- Piccolpasso,C. (1980). The Three Books of the Potter's Art,Lightbown,R.,&Caiger-Smith,A., (eds),2Vol. London: Scolar Press.
- Pope, A. (2008). History in "A Look at Iranian Art from Prehistory to the Present". V.4 (N,Daryabandari et all, Trans). Tehran: Samt.
- Porter, V. (1995). Islamic tiles. New York: Brookdy.
- Pradell,T.; Molera, J. ; Smith, A.D. & Tite, M.S. (2008). Early Islamic lustre from Egypt, Syria and Iran (10 th 13 th century AD). Journal of Archaeological Science, 35(9), 2649-2662.
- Quchani, A. (1987). Gold-plated pottery painted under glaze. Journal of Archeology and History, 1 (2), 41-30.
- Raouf, S. (2012). Archaeological analysis of the technique of making golden pottery in the collection of the Foundation Museums Institute (Master Thesis in Archeology). Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
- Rahimi, F. (2003). Elemental tracking and method of making Lustre pottery. Journal of Archeology and History, 1 (35), 185-170.
- Ruhfar, Z. (2009). Research in making Lustre  glaze in Iran: with emphasis on the treatise of Abolghasem Abdullah Kashani, 7-8 AH (PhD thesis in Archeology). Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
- Sarten, G. (2004). Introduction to the history of science (Volume 3, Part 1) Science and scientific thought in the first half of the fourteenth century(G.H.Sadri, Trans). Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company.
- Shahabadi, M. (2011). Research on making Lustre  glaze(Master of Handicrafts Thesis). Isfahan University of Arts, Iran.
- Tohidi, F. (2013). The art of pottery. Tehran: Samt.
- Tungini, K. (2005). Beautiful Syrian Ayubian dishes from the collection of Islamic art(F. Hairi, Trans). Tehran: Nashre Karang.
- Watson,O. (1985). Persian Lustreware. Boston: Faber& Faber.
- Ward, R. (2005). Islamic metalwork (M. Shayestehfar, Trans). Tehran: Institute of Islamic Art Studies.