نقش مضامین مذهبی در کتیبه‌های نستعلیق بناهای دوره صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه کتابت و نگارگری، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

بیان مسئله: مضامین کتیبه‌ها در بناهای صفوی تنوع بسیاری داشته و مطالعه اولیه این آثار نشان می‌دهد که هنرمندان عهد صفوی برای نگارش متون مذهبی غالباً از کتیبه‌های ثلث و کوفی و برای کتیبه‌های غیرمذهبی از قلم نستعلیق بهره گرفته‌اند با این‌حال، این مورد قطعیت نداشته و کتیبه‌های نستعلیقی دیده می‌شود که حاوی مضامین مذهبی است.
هدف: پژوهش پیش‌رو با هدف شناسایی و دسته‌بندی مضامین مذهبی به‌کار رفته در کتیبه‌های نستعلیق صفوی صورت پذیرفته است.
روش پژوهش: این تحقیق بنیادی به روش توصیفی و تحلیلی؛ بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و یافته‌های میدانی تدوین شده است. تمام نمونه‌های در دسترس در بازه زمانی حکومت صفوی، مورد مطالعه قرار گرفته و پس از جمع‌آوری داده‌ها اقدام به طبقه‌بندی مضامین مذهبی به‌کار رفته در نمونه‌ها شده است.
یافته‌ها: نتایج نشان می‌دهد که در میان حدود ۲۵۰ کتیبه نستعلیق موجود، ۳۳ اثر که حدود ۳۱ درصد این آثار را تشکیل می‌دهد، حاوی مضامین مذهبی است. این مضامین در سه گروه قابل دسته‌بندی هستند و به ترتیب فراوانی عبارتند از، ذکر و منقبت، آیات قرآن و احادیث. نتایج بیانگر آن است که آیات قرآن در هیچ موردی، به تنهایی نوشته نشده‌اند. علاوه بر آیات، تنها دو حدیث قدسی« لولاک لما خلقت الافلاک و حدیث نبوی» و حدیث نبوی«انا مدینه العلم و علی بابها » در کتیبه‌ها مورد استفاده قرار گرفته و بقیه نمونه‌ها عمدتاً اشعاری هستند که به منقبت ائمه با محوریت پیامبر(ص)و حضرت علی(ع) پرداخته‌اند. از جملة این شاعران می‌توان به عبدالرحمن جامی، هلالی جغتایی و شیخ بهایی اشاره کرد. درباره فراوانی مضمونی کتیبه‌های مذهبی نستعلیق صفوی، نتایج نشان می‌دهد که بیشترین تکرار به دعای « نادعلی » (۴ مورد) و حدیث «مدینه العلم» (۳ مورد) تعلق دارد که همانا تأیید و تأکیدی بر وجود گرایش‌های شیعی در شکل‌گیری این آثار است.

کلیدواژه‌ها


- The Holy Quran.
- Bahrani, H. (1992). Madina Al-Majez Al-Aemma Al-Asna Ashar(Vol. 1). Qom: Al-Maref Al-Islamie.
- Blair, Sh. (1992). The monumental inscriptions from early Islamic Iran and Transoxiana. Leiden: E. J. Brill.
- Hillenbrand, R. (2011). Safavid architecture, in The Cambridge History of Iran( Vol. 6 , P. Jackson & L. Lockhart, Edit, T. Qaderi, Trans, 2nd ed). Tehran: Mahtab.
- Homavi Joveini, I. (1980). Faraid Al-Samtain fi fazael Al-Murtada, Al-Batool, Al-Sebtain. Beirut: Al-Mahmoudi.
- Honarfar, L. (1965). Isfahan Treasures of Historical Monuments. Isfahan: Saqafi.
- Hussein ibn Abdul Wahhab. (-). Oyoun Al-Mojezat. Qom: Maktaz Al-Davari.
- Ibn Futi, A. (1995). Majma Al-Adab fi Mojam Al-Alqab(Vol. 3). Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
- Jami, A. (1962). Diwan Jami(H. Razi, Editore). Tehran: Pirooz.
- Khosravi Bizhaem, F. (2013). Evolution of content and form of the Nastaliq Inscriptions in the Safavid Tombs of Isfahan, Proceedings of the First International Congress of Imamzadegan. Isfahan: University of Isfahan.
- Khosravi Bizhaem, F. (2018). The evolution of Nastialiq inscriptions in the Safavid monuments of South Khorasan. The Second National Conference on the Role of Khorasan in the Prosperity of Iranian Islamic Art and Architecture. Ferdows University. Mashhad.
- Qomi, Q A. (2004). Golestan Honar(Ahm Soheili Khansari, Editore, 4th Ed). Tehran: Manouchehri.
- Qunduzi, S. (2001). Yanabi Al-Mavadda le Zavi A-Qorba(Vol. 1). Qom: Dar Al-Oswa.
- Romer, H. R. (2011). The Cambridge History of Iran: The Timurid and Safavid Periods. (Vol. 6, P. Jackson & L. Lockhart, Editor, T. Qaderi, Trans). Tehran: Mahtab.
- Shariat, M. J & Zamani, M. (2011). Unique Songs: Introduction of some unknown quatrains. Journal of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Fasa Branch, 2(3), Pp. 79-93.
- Shayestehfar, M. (2001). The position of the Quran, hadith and supplication in Islamic inscriptions. humanities of Tarbiat Modarres, (23), pp. 57-94.
- Shushtari, N. (1988). Ihqaq Al-Haqq va Izhaq Al-Batil(Vol. 15). Qom: Ayatollah Marashi Najafi Public Library.