جستاری درباره آشنایی‌زدایی در سنت خوشنویسی ایران (مطالعه موردی آثار سیاه مشق میرزا غلامرضا اصفهانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه هنر، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

بیان مسئله: از میان گرایش‌های خوشنویسی می‌توان به سیاه مشق قاجاری از نوع کارهای میرزا غلامرضا اصفهانی اشاره کرد که در آن‌ها جلوه‌های بصری فرم‌گرایانه در این آثار بر خوانش ادبی آن ترجیح داده شده است. حال آنکه در گرایش‌های مختلف خوشنویسی سنتی به رغم تفاوت در بیان بصری، حروف و عبارات به نیت خوانش متن مطرح شده‌اند. اما در سیاه مشق‌های میرزا غلامرضا، بعضاً کاربرد مرسوم نوشتار در درجه دوم اهمیت قرار گرفته یا به کلی نادیده گرفته شده. در این نوشتار این آثار نماد آشنایی‌زدایی از عملکرد متداول خوشنویسی تلقی می‌گردند. این مقاله با تحلیل برخی مصادیق شاخص در آثار سیاه مشق‌های میرزا غلامرضا و برخی از معاصرین وی در اواخر دوره قاجار می‌کوشد تا از منظری نو به جنبه‌های فرمالیستی و انتزاعی آن‌ها بپردازد.
هدف: بررسی و بازخوانی گرایش‌های فرم‌گرایانه در خوشنویسی سنتی و به‌طور اخص سیاه مشق‌های یاد شده، هدف این پژوهش است.
روش پژوهش: این پژوهش که به‌صورت کیفی ارائه شده به شیوه توصیفی-تحلیلی با تکیه بر مطالعات میدانی و منابع مستند کتابخانه‌ای یافته‌های خود را بیان نموده است.
یافته‌ها: آنچه می‌توان از یافته‌های این نوشتار برشمرد این است که سیاه مشق‌های نستعلیق در به‌کارگیری عناصر خوشنویسی از متن ترکیبی موزون را ایجاد می‌کنند که با معیارهای معمول و متعارف سنت خوشنویسی تفاوت دارد. از لحاظ کاربرد نیز تأکید بر فرم‌های نوشتاری منجر به جذابیت و رویکرد زیباشناختی خط بدون توجه به مأموریت مرسوم آن یعنی خوانایی متن است.

کلیدواژه‌ها


- Avazpour, B. (2013). An Introduction to Art Theories. Tabriz: Mugham Publishing.
- Bertens, H. (2012). Fundamentals of Literary Theory. Tehran: Mahi Publishing.
- Hosouri, A. (2020). The beauty of Persian calligraphy. Tehran: Cheshmeh Publishing.
- Kamali Dolatabadi, Rasoul. (2017). Mystical re-reading of Foundations of Visual Arts. Tehran: Sureh Mehr.
- Kermaninejad, F. (2012). Calligraphy in Iran. Tehran: Aban Publishing.
- Moqbeli, A, & Hosseini, S S. (2016). The role of the visual subconscious in the Siyah Mashq of Mirza Gholamreza Esfahani. Theoretical foundations of visual arts, (1), PP. 47-45.
- Mousavi, M. (2014). Formalist Criticism. Tehran: Afraz Publishing.
- Rashvand, Z. (2011). Visual Siyah Mashq Capacities in Contemporary Typography. Book of the Art Month, (161), pp. 93-90.
- Teymouri, K. (2011). Aesthetics in the style of Mirza Gholamreza Esfahani. The growth of art education, 9(27), pp. 38-37.
- Teymouri, K. (2014). The progressing of Calligraphy in the Qajar Period. The Growth of Art Education, 12(1), pp. 16-14.
- Yamini, M, & Shariat Panahi, SM. (2016). A Study of the Effective Factors of Nastaliq Style Change in Calligraphy of the Qajar Era. Islamic Art Painting, 3(12), pp. 20-32.