پیکرنگاری درمکتب نگارگری آل‌اینجو در سدۀ هشتم (نمونه‌های موردمطالعه: نگاره‌های نسخ خطی شاهنامه ۷۳۳ق و سمک عیار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ارتباط تصویری و تصویرسازی، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد گروه تصویرسازی، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

بیان مسئله: در میان مکاتب نگارگری، آثار نگارگری به‌جا مانده از مکتب شیراز قرن هشتم هجری قمری به‌دلیل حفظ سنت‌های هنری ایران باستان و رویکرد بیانی آن‌ها، شاخص و منحصر به فرد هستند. با توجه به این موضوع که ترکیب‌بندی نگاره‌ها بر اساس چیدمان پیکره‌ها از ویژگی‌های اصلی مکتب نگارگری شیراز در دوره آل‌اینجو بوده، این پژوهش با هدف مطالعه و مقایسۀ شیوۀ شخصیت‌پردازی در نگاره‌های دو نسخۀ خطی به‌جا مانده از مکتب شیراز، یعنی سمک عیار با ۸۰ نگاره و شاهنامۀ ۷۳۳ ه.ق. با ۵۲ نگاره، علاوه بر پاسخ به این پرسش که شخصیت‌پردازی و طراحی پیکره‌ها در نگاره‌های مکتب آل‌اینجو چه خصوصیاتی داشته، به وجوه اشتراک و افتراق نگاره‌های این دو نسخه پرداخته است.
هدف: مقاله حاضر با هدف شناخت و بررسی شخصیت‌پردازی در نگارگری مکتب شیراز به مطالعه بصری دو نسخۀ خطی شاهنامه ۷۳۳ (سنت پترزبورگ) و نسخۀ خطی سمک عیار (آکسفورد) خواهد پرداخت.
روش پژوهش: این پژوهش از نظر ماهیت داده‌ها، کیفی بوده و از منظر هدف، بنیادی است. جمع‌آوری اطلاعات به شیوۀ کتابخانه‌ای انجام شده است. در نگارش و تدوین این پژوهش از ابزارهای گوناگونی از جمله مشاهده و سیاهۀ وارسی استفاده شده است.
یافته‌ها: شخصیت‌ها در نگاره‌های مورد بررسی را می‌توان بر اساس جایگاه اجتماعی به شش گروه پادشاهان، زنان درباری، زنان غیر درباری، زنان عیار، ملازمان و جنگجویان تقسیم کرد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که هر کدام از این گروه‌های شش‌گانه در پیروی از قراردادهای بصری از منظر نوع تن‌پوش و حالت قرارگیری در نگاره‌ها تفاوت‌هایی دارند و نحوه و محل قرارگیری شخصیت‌ها در نگاره‌های دو نسخه نشان ‌دهندۀ ویژگی‌های شخصیتی و جایگاه اجتماعی آن‌ها در هر داستان است. چنانچه شکل ظاهری و نوع طراحی شخصیت‌های انسانی در هر دو نسخه یکسان است؛ اما شیوۀ برخورد نگارگر با شخصیت‌ها در هر نسخه متفاوت است. نگارگر نسخۀ خطی سمک عیار برای اشخاص عالی‌رتبه، از جمله پادشاهان فضای بیشتری در نگاره در نظر گرفته است. او پادشاهان را چه نیکو و چه ظالم، نشسته بر تخت ترسیم کرده؛ اما نگارگر نسخۀ خطی شاهنامۀ ۷۳۳ه.ق. تخت را محلی برای نشان دادن ظلم شاهانه در نظر گرفته است. پادشاهان در این نسخۀ خطی بر تخت تکیه نزده‌اند، مگر آنکه در جبهه شر قرار گرفته باشند.

کلیدواژه‌ها


- Adamova, Adel T. (2004). The St. Petersburg Illustrated Shahnama of 733 Hijra (1333 AD) and the Injuid School of Painting. In Shahnama: The Visual Language of the Persian Book of King (R. Hillenbr, Edit). London: Routledge
- Adamova, Adel' T., & Giuzal'ian, L T. (1985). Миниатюры рукописи поэмы шахнаме. Leningrad [Saint Petersburg]: Искусство.
- Abachi, M., Fahimifar, A., & Tāvousi, M. (2017). Comparative Study of Paintings of the Oldest Shāhnāmeh Worldwide with the Shāhnāmeh of Shiraz Inju School (725-758 AH). Honarhā-ye Zibā, 22 (4), pP. 63-74.
- Arjāni, F. KH. (1983). Samak-e Ayyār. (P.N. Khānlari, Edit.). Tehran: Āgāh.
- Āzhand, Y. (2008). Shiraz School of Painting. Tehran: Farhangestān-e Honar.
- Binyon, L., Wilkinson, JVS., & Gray, B. (1988). Persian Miniature Painting. (M. Iranmanesh,
Trans.). Tehran: Amirkabir.
- Gray, B. (1990). Persian Miniature Painting. (A.A. Shroveh. Trans.). Tehran: Asr-e Jadid.
- Jamshahriari, S. (2012). Comparative Study of Shāhnāmeh 731 and 33 (Master’s Thesis in Painting). Faculty of Visual Arts, Al-Zahra University, Tehran, Iran.
- Karami, M.H. &, Hesāmpour, S. (1384). The Image and Status of Women in the Folk Tales of Samak-e Ayyār and Darabnameh. Social Sciences and Humanities, Shiraz University, (42), pP. 125-136.
- Limbert, J W. (2007). Shiraz in the Age of Hafez: The Glory of a Medieval Persian City. (M E. Felezi, Trans). Tehran: Daneshnameh Fars
- Marāthi, M. (2012). Elaboration on the combination of writing and image and its origin in Miniature Painting of Shiraz School in Al-Inju Era. Negareh, (23), Pp. 43-52.
- Mirzā Abolghāsemi, M. S. (2008). A look at Shāhnāmeh 733 AH. Ayene-ye Khiāl, (6), Pp. 64-69.
- Pakbaz, R. (2000). Persian Painting: from Ancient Times to the Present Day. Tehran: Zarrin and Simin
- Pakbāz, R. (2005). Encyclopedia of Art. Tehran: Farhang-e Mo’aser
- Stchoukine, I. (1936). La peinture iranienne sous les derniers ‘Abbâsides et les îl-Khâns. Bruges: Imprimerie Ste. Catherine.
- Wright, E. (2013). The look of the book. Washington, D.C.: Freer gallery of Art and Arthur M. Sackler Gallery.
- Zenhāri, R. (2005). Critical Analysis of Meetings from the Shāhnāmeh of St. Petersburg (Master’s Thesis in Handicrafts). Faculty of Applied Arts, University of Art, Tehran, Iran.
- Zenhāri, R. (2007). Critical Analysis of Meetings from the Shāhnāmeh of St. Petersburg. Honar Quarterly, (72), Pp. 127-153.
- Zenhari, R. (2014). The Persian Romance Samak-e Ayyār Analysis of an Illustrated Inju Manuscript. Dortmund: Verlag für Orientkunde.