نقاشی ایرانی، رسانه چندمنظوره حکومتی (مورد مطالعه: نگاره باغی دوره صفویه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه هنر اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 استاد گروه هنرهای تجسمی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

3 استاد گروه علوم اجتماعی، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

4 دانشیار گروه فرش، دانشکده فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

بیان مسئله: نگاره‌های باغی به‌عنوان یک رسانه‌ چندساحتی، ساختار اجتماعی و روابط قدرت صفویان را پوشش داده است. چالش علمی پژوهش حاضر شناسایی ایدئولوژی دولت صفویان در لایه‌های متنی پنهان نگاره‌های باغی،‌ مؤلفه‌های مرتبط با نمادگرایی و فرهنگ ایرانی در بطن جامعه صفوی است. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است به سؤالات زیر پاسخ داده شود: مناسبات اجتماعی دوره صفوی در متن نگاره‌های باغی بازگو کننده‌ چه مؤلفه‌ها و عناصر نمادینی هستند؟ چگونه ایدئولوژی و نگرش هنرمندان صفوی در نگاره‌های باغی مصور گشته است؟
هدف: این پژوهش در پی بررسی و شناخت ارتباط بین متون نگاره‌های مرتبط با مضمون باغ ایرانی در گستره ساختارهای اجتماعی‌فرهنگی دوره صفوی است.
روش پژوهش: تحقیق حاضر از نوع پژوهش‌های کیفی و به روش توصیفی-‌تحلیلی است. شیوه گردآوری داده‌ها از نوع کتابخانه‌ای است.
یافته‌ها: تعاملات، مناسبات اجتماعی و دینی از طریق سلطه فرهنگی‌نمادین در جهت پیشبرد اهداف و مشروعیت‌بخشی به ایدئولوژی صفویان صورت پذیرفته است. هنرمندان نگارگر در لایه‌های متنی نگاره‌های باغی به مؤلفه‌های فرهنگی و دینی که نشان‌دهنده مناسبات، آداب و رسوم ملی، ضیافت‌های درباری و مذهب تشیع است پرداخته‌اند. وقایع و رخ‌دادهای سیاسی و اجتماعی به‌صورت روایت‌های اسطوره‌ای و مذهبی در متن نگاره‌ها بازنمایی شده‌اند. هنر تصویرسازی چندمنظوره و متحرک در نگاره‌ها به رسانه‌ای پرقدرت و متمرکز در خدمت نظام سازمان یافته دربار صفوی قرار گرفته است، این حوزه هنری جایگاه برتر شاه و ساختار طبقات اجتماعی حکومت صفویان را در قالب تصاویر پویا و متحرک مصور ساخته است. تنوع در ساختار طراحی باغ‌ها و فضاهای جمعی از مهمترین دستاوردهای هنرمندان در بیان نگرش، هنر و دانش باغ سازی صفویان می‌باشد این نگاره‌ها به آگاهی و دقت نگارگران درباری در بیان مؤلفه‌های هویتی و انتقال پیام‌های اثرگذار به مخاطبان خود پرداخته‌اند.

کلیدواژه‌ها


- احمدی، حمید. (۱۳۹۰). بنیادهای هویت ملی ایرانی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- اطهری، سیدحسین و دستغیب، لیلا. (۱۳۹۳). بازتاب نمادین نقد و نفی قدرت مستقر در مناسک و شعایر شیعه، با تأکید بر دوره صفویه و قاجاریه. فصلنامه علمی‌پژوهشی شیعه‌شناسی، 12(۴۵)، صص. 77-106.
- آقاگل‌زاده، فردوس و طارمی، طاهره. (۱۳۹۵). تحلیل زبان‌شناسی گفتمان‌های رقیب در پرونده بورسیه‌های تحصیلی: رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف. دوماهنامه جستارهای زبانی، 7(۶)، صص. 391-414.
- القرآن الکریم. (1397). (ترجمه حسین انصاریان) قم: انتشارات آیین دانش.
- آیت‌اللهی، سیده‌موژان. (۱۳۹۴). تحلیل نمادشناسی باغ ایرانی و خوانش باغ به ‌مثابه متن با رویکرد نشانه‌شناسی (باغ‌های بازمانده اصفهان از دوران صفویه)(پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر). دانشکده هنر معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران.
- بهار، مهرداد. (۱۳۹۱). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
- پتروچیولی، آتیلیو. (۱۳۹۲). باغهای اسلامی؛ معماری، طبیعت و مناظر(ترجمه مجید راسخی). تهران: روزنه.
- دیویس، آرون. (۱۳۹۵). رسانه و قدرت(ترجمه محمد قلی میناوند). تهران: دانشگاه صدا و سیما.
- رجبی، محمدعلی، اسماعیلی، علیرضا، آقایی، احسان و اثباتی، محمدحسن. (۱۳۹۲). شاهنامه شاه‌طهماسبی(ترجمه علی‌اصغر منظرپور). تهران: نشر آثار هنری «متن».
- رضایی‌پناه، امیر و شوکتی مقرب، سمیه. (1395). تحلیل کیفیت بازنمایی مقام سلطنت در گفتمان سفرنامه نویسی عصر صفوی. فصلنامه علمی پژهشی تاریخ اسلام، 17(3)، صص. 152-121.
- زمردی، حمیرا. (۱۳۸۷). نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی. تهران: زوار.
- شیروانی، مریم. (۱۳۹۹). تأثیر فرهنگ و جامعه و کارکرد اثر در شکل‌گیری کالبد و تزیینات معماری در بناهای زندیه با نگاهی بر عمارت دیوانخانه. نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 25(۴)، صص. 27-34.
- صادق‌پور، میثم، محمدزاده، مهدی و قیداری، قدیمی. (۱۳۹۹). بازشناسی عملکرد نظیره‌سازی در نقاشی صفوی سده‌ دهم (بررسی رابطه‌‌ دوسویه‌ میدان و منش با تمرکز بر آثار سلطان‌محمد). نشریه رهپویه هنر، 3(۴)، صص.51-63.
- طوسی، معصومه و امامی‌فر، سیدنظام الدین. (1390). نمادشناسی و نشانه­شناسی عناصر باغ­های ایرانی با توجه به عناصر باغ فین کاشان. نگره، 6(17)، صص. 71-59.
- عالمی، مهوش. (1390). نمادپردازی در باغ ایرانی (حس طبیعت در باغ‌های سلطنتی صفوی). فصلنامه منظر، 3(17)، صص. 12-6.
- عبدی‌بیگ (نویدی) شیرازی، زین‌العابدین علی. (‌۱۹۷۴). دوحة‌الازهار (علی مینائی تبریزی و ابوالفضل رحیموف). مسکو: دانش.
- کریم‌اُف، کریم. (۱۳۸۵). سلطان‌محمد و مکتب او (مکتب نقاشی تبریز)(ترجمه جهان‌پری معصومی و رحیم چرخی)، تبریز: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- کفشچیان‌مقدم، اصغر و یاحقی، مریم. (1390). بررسی عناصر نمادین در نگارگری ایران. باغ نظر، 8(19)، صص. 76-65.
- کورکیان، ا.م و سیکر. ژ.پ. (۱۳۷۷)، باغ‌های خیال (هفت قرن مینیاتور ایران)(ترجمه‌ پرویز مرزبان). تهران: فرزان.
- منصوری، سید امیر و حیدرنتاج، وحید. (1390). «چهار» باغ؟ بررسی منشأ پیدایش نظریه چهارباغ به عنوان الگوی هنر باغسازی ایرانی. منظر، 3(14)، صص. 23-16.
- نامور مطلق، بهمن و کنگرانی، منیژه. (۱۳۹۴). فرهنگ مصور نمادهای ایرانی. تهران: شهر.
 -Gharipour, M. (2013). Persian Gardens and Pavilions (Peflection in History, Poetry and The Arts). London: L.B.Tauris & Co Ltd.