تحلیل عناصر ساختاری و زیباشناختی قالی‌‌های ساروق مجموعه کِلرمونت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فرش، دانشکده هنر، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

چکیده

بیان مسئله: قالی‌های ساروق، از مهم‌ترین برندهای قالی ایران و از مشهورترین قالی‌ها نزد مخاطبان جهانی است که از اواسط قرن نوزدهم میلادی تا آغاز جنگ جهانی دوم با مدیریت کمپانی‌های فرنگی خاصه زیگلر، تولید می‌شد. نمونه‌هایی از این قالی‌ها با طرح لچک و ترنج با ساختاری منحصربه‌فرد در مجموعه کلرمونت وجود دارد که از منظر نوع نقشه، با نمونه‌های رایج، متفاوت است. محدودیت منابع پژوهشی جامع و شاخص در مورد قالی ساروق و نمونه‌های نفیس و صادراتی آن که در گذشته تولید می‌شد، ضرورت تحقیق در باب این موضوع را بیش از پیش آشکار می‌کند. پرسش اصلی تحقیق چیستی ویژگی‌ها و کیفیات بصری و عناصر ساختاری قالی‌‌های مجموعه کلرمونت، است.
هدف: در پژوهش پیش‌رو، عناصر ساختاری قالی‌های ساروقِ بافت ربع آخر قرن نوزدهم میلادی که در مجموعه کلرمونت، نگهداری می‌گردد، بررسی و تحلیل خواهد شد. عناصر ساختاری و زیباشناختی در این مقاله شامل فضای زمینه، ترنج و سرترنج، لچک، حاشیه و رنگ‌‌‌های به‌کار رفته است.
روش پژوهش: این تحقیق از نوع پژوهش‌های کیفی و بنیادین و روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی و شیوه گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌‌ای و جستجو در وب سایت‌هاست.
یافته‌ها: قالی‌های تولید اواخر قرن نوزدهم ساروق که با هدف صادرات بافته می‌شد، تماماً از نوع طرح لچک و ترنج بوده و از منظر نقش و رنگ، منحصربه‌فرد، اغلب بزرگ‌پارچه و دارای رنگ‌های گیاهی اما محدود است. رنگ حاشیه و زمینه بین سه رنگ قرمز، سرمه‌ای و کِرِم، در حال تغییر است. در برخی از قالی‌ها رنگ ترنج مرکزی با رنگ حاشیه و لچک یکی است. همه این قالی‌ها از نوع طرح لچک و ترنج و فرم ترنج مرکزی از تنوع برخوردار است. ساختار و هویت نقوش شاخه‌شکسته (شکسته-منحنی) است. ساختار نقشه و رنگ‌‌بندی منطقی و نظم دیداری نقوش، از تفاوت‌های قالی ساروق با سایر قالی‌های ایران است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

- آیت‌اللهی، حبیب‌اله. (1388). نوشتارهای هنری(جلد اول). تهران: اشتاد.
- اتحادیه، منصوره و پروان، رسول. (1389). تحولات تجارت فرش دستباف ایران در دوره قاجاریه (با تکیه بر بازار بین‌المللی فرش دستباف). مطالعات تاریخ فرهنگی، 2(5)، صص. 1-36.
- ادواردز، سیسیل. (1368). قالی ایران(ترجمه مهین‌دخت صبا). تهران: فرهنگ‌سرا.
- اشرف، احمد. (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران. تهران: پیام.
- اشنبرنر، اریک. (1374). قالی‌ها و قالیچه‌های شهری و روستایی ایران(ترجمه مهشید تولائی و محمدرضا نصیری). تهران: فرهنگ‌سرا.
- افروغ، محمد. (1399). پژوهشی در طرح و نقش قالی ساروق، مُشک‌آباد و مَحَل. پژوهش در هنر و علوم انسانی، ۵(27)، صص. 1-16.
- افروغ, محمد. (1398). پژوهشی در طرح‌ها و نقشه‌های قالی فراهان با تأکید بر تولیدات فراهان کارپت. پیکره، ۸(۱۸)، صص. ۱۸-۳۵.
- افروغ، محمد. (1396). بررسی، تحلیل و معرفی طرح‌ها و نقشه‌های بومی و نخستین در مکتب قالیبافی اراک (سلطان‌آباد). فصلنامه هنر اسلامی، 13(28)، صص. 76-94.
- ایرانمنش، فرنوش، وندشعاری، علی. (1399). بررسی ساختار فرمی طرح و نقش قالی‌های محرابی ساروق و فراهان دوره قاجار. رج‌شمار، 1(1)، صص. 37-50.
- خدابخشی، حاجی‌رضا. (1377). گونه‌های فرش لری. قم: انتشارات دارالنشر اسلام.
- دانشگر، احمد. (1376). دانشنامه فرش ایران. تهران: یادواره اسدی.
- دریایی، نازیلا. (1386). زیبایی‌شناسی در فرش ایران. تهران: مرکز ملی فرش ایران.
- رهبرنیا، زهرا و پوریزدان‌پناه، بهاره. (1389). تحلیل نقش و قاب حاشیه در فرش‌های عشایر افشار در تلفیق نگرش جورج زیمل و رویکرد بازتاب. گلجام، ۶(15)، صص. 126-103.
- صباحی، طاهر. (1393). قالین: تاریخ و هنر فرش‌بافی مشرق زمین(جلد اول). تهران: خانه فرهنگ و هنر گویا.
- صوراسرافیل، شیرین. (1372). غروب زرین قالی ساروق. تهران: فرهنگسرای یساولی.
- موسوی‌لر، اشرف، مسعودی‌امین، زهرا و مروج، الهه. (1396). تبیین جایگاه نقش ترنج در هنر دوره صفوی با تأکید بر قالی، جلد قرآن و جلد شاهنامه‌های دوره صفوی. جلوه هنر، 9(2)، صص. 107-118.
- هانگلدین، آرمن. (1375). قالی‌های ایرانی، مواد و ابزار، سوابق نقوش، شیوه‌های بافت(ترجمه اصغر کریمی). تهران: فرهنگسرا یساولی.
- واندنبرگ، فردریک. (1386). جامعه‌شناسی جورج زیمل(ترجمه عبدالحسین نیک گهر). تهران: توتیا.
- یارشاطر، احسان. (1384). تاریخ و هنر فرش‌بافی در ایران (بر اساس دایره‌المعارف ایرانیکا)(ترجمه ر.لعلی خمسه). تهران: نیلوفر.
پیکره
دوره 11، شماره 28
شهریور 1401
صفحه 1-23

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 25 اردیبهشت 1401
  • تاریخ بازنگری: 24 تیر 1401
  • تاریخ پذیرش: 01 مرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار