بررسی شاخصه‌های گرافیکی تزئینات درب چوبی مسجد سعیدبن‌ جبیر بنای درب امام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد ارتباط تصویری، دانشکده هنر، گروه ارتباط تصویری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 استادیارگروه گرافیک، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: در میان هنرهای سنتی، معماری اسلامی و تزئینات وابسته به آن، همواره بستری مناسب برای حضور عناصر تجسمی مختلف به‌خصوص، آرایه‌های تزئینی بوده است. امامزاده درب امام اصفهان، متعلق به دوره ترکمانان قراقویونلو است و علی‌رغم پژوهش تاریخی در زمینه بنای مذکور، کمتر به بررسی عناصر بصری تزئینات پرداخته شده است. بخش قابل توجهی از تزئینات بنا، آثار چوبی، از جمله درب‌های منبت‌کاری شده می‌باشد. در میان درب‌های چوبی، دری قدیمی متعلق به مسجد سعیدبن ‌جبیر و دوره ترکمانان مشاهده می‌شود که به‌دلیل آسیب‌های ناشی از گذر زمان که به درب وارد شده اساساً تزئینات و ویژگی‌های آن کمتر مورد بحث قرار گرفته است. مسأله‌ای که در اینجا مطرح می‌شود، واکاوی تزئینات درب مذکور، برای شناخت دقیق‌تر آن و بررسی ظرفیت قابل انتقال ابعاد هنری تزئینات آن، به دوره معاصر است. این پژوهش با پاسخ به چیستی نقوش درب مذکور و ارزیابی ویژگی‌ها و ارزش‌های بصری، به مسئله این تحقیق که شناخت مضامین و محتوای نقوش این اثر تاریخی است پاسخ می‌دهد.
هدف: شناخت ویژگی‌های بصری و مضامین نقشمایه‌ها، شناخت نقوش به‌کار رفته دوره ترکمانان در تزئینات در چوبی مذکور، خوانش متن کتیبه‌ها و بازسازی تزئینات، هدف این پژوهش است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر، به روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری یافته‌ها مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای، اسنادی و تحقیقات میدانی صورت گرفته است.
یافته‌ها: نتایج حاصل از این پژوهش، نشان می‌دهد که در کتیبه درب مذکور، عبارت (لااله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله) و در کتیبه دیگر آن، عبارت (و توکل علی الله و کفی بالله وکیلا) نگارش شده است. نقش هندسی، نقش ستاره شش کند و گل‌های پنج پر گرد، از نقوش پرتکرار دوره ترکمانان است که در تزئینات آن به‌کار رفته و با در نظر گرفتن این امر، که کیفیات و سواد بصری در این نقوش رعایت شده، بنابراین می‌تواند کاربری امروزین یافته و در شاخه‌هایی از هنر معاصر، مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


- Ali Ahmadi, M., Amraei, M., & Ahmad Panah, S. A. T. (2013). Investigation and analysis of the inscriptions on the wooden doors of religious places in Isfahan and Qazvin provinces during the Safavid period (with a look at the prominent wooden doors with inscriptions in other regions) (Master's Thesis of Art Research). Semnan University, Faculty of Arts, Semnan, Iran.
- Ansari, M. & Nejad Ebrahimi, A. (2010). Geometry and proportions in the architecture of the Qoyunlu Turkmen period – the blue mosque, turquoise of the Islamic world. Journal of Book of Month (Sciences and Arts), 2(129), pp. 35-45.
- Blair, Sh. & Bloom, J. (2012). The art and architecture of Islam (2) (Y. Ajand, Trans.). Tehran: SAMT.
- Gheysi, H. & Karimi, V. (2018). Aesthetics, decorations of "gold lanterns" in the Astana Museum of Hazrat Masoumeh (pbuh) based on the structure. Paykareh, 7(14), pp. 1-13.
- Honarfar, L. (1971). The treasure of Isfahan's historical monuments. Isfahan: Publications of the General Department of Archaeology.
- Khazaei, M. (2009). The structure and motifs of Timurid period schools in Khorasan region. Islamic Art Studies, (11), pp. 59-78.
- Kheradmand, H. (1976). A research on the historical complex of Darb-e Imam. Farhang-e Isfahan, 3(2), pp. 79-91.
- Khodabandelou, M., Meraei, M. & Mohammadian, M. (2004). The formation of the Shiraz school in the period of the Mongols and the Turkmen, with an emphasis on the criticism of the book Khavarannameh of Ibn Hessam (Master's thesis of painting). Shahed University, Faculty of Arts, Tehran, Iran.
- Kiyanmehr, Q, Ansari, M., Tavousi, M., & Ayatallahi, H. (2004). Aesthetic values of Safavid style woodcarving (Doctoral Dissertation.) Tarbiat Modares University, Faculty of Arts, Tehran, Iran.
- Rasouli, E., Etesam, I., & Matin, M. (2020). The style of decoration and architecture of Timurid period buildings. Journal of Islamic Art Studies, 16(37), pp. 110-128.
- Salehi, S. & Ahmad Panah, S. A. T. (2019). Investigating the elements of the Kufic inscription (Ya-Sin Surah) of Shushtar grand (Jame) mosque. Paykareh, 8(17), pp. 62-74.
- Yaqoublou, M. & Nejad Ebrahimi, A. (2019). A study on the application of geometry for sanctification in mosques of the Turkmen era and the application of its approach in contemporary mosques (Master's Thesis in Islamic Architecture.) Islamic Art University of Tabriz, Tabriz, Iran