تحلیل طرح «بندی لوزی» به‌عنوان الگوی رایج در قالی عصر زندیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فرش، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: پژوهش در زمینۀ قالی زندیه سراسر با پرسش و حلقه‌های مفقوده مواجه بوده و در طی تاریخ‌نگاری هنر این دوره، کمبود منابع محققان را قانع نموده بود که از این دوره نمی‌توان متنی مرتبط با قالی استخراج نمود. اگرچه نگارنده از ابتدا با هدف یافتن قالی‌ها آغاز نمود؛ اما به‌ مرور زمان تکرار تصاویر بافته‌ها و قالی‌هایی با طرح «بندی لوزی» پرسشی مهمتر ایجاد کرد: آیا طرح «بندی لوزی» را می‌توان به‌عنوان طرح رایج نیمۀ دوم قرن دوازدهم هجری معرفی نمود؟ اگر چنین است، پس به‌دنبال آن سؤال اساسی‌تری مطرح می‌شود: چه مؤلفه‌هایی در شکل‌گیری و رونق الگوی بندی لوزی در دورۀ زندیه نقش داشته‌اند؟ به‌عبارتی‌دیگر مبانی نظری و بنیان‌های شکل‌دهنده طرح بندی لوزی به‌مثابۀ ساختار رایج کدم‌اند؟
هدف: روشن کردن بخشی تاریک از تاریخ قالی ایران، پرداختن به طرح بندی لوزی به‌عنوان طرحی پرتکرار در دورۀ زندیه و کشف عوامل تأثیرگذار بر رونق الگوی نامبرده هدف این پژوهش است.
روش پژوهش: این پژوهش ماهیتی کیفی دارد و براساس هدف، در دستۀ تحقیقات بنیادی نظری می‌گنجد. اطلاعات و مواد اولیۀ تحلیل به روش کتابخانه‌ای و مشاهدۀ واقعی و مجازی نمونه‌ها در موزه‌های داخلی و خارجی گردآوری‌ شده و سپس با شیوه‌های توصیفی و تحلیلی نتیجه‌گیری شده است.
یافته‌ها: دستاورد این پژوهش در گام نخست تشخیص طرح بندی لوزی در جایگاه نخست الگوهای به‌کار رفته در بافته‌های عصر زندیه بود؛ سپس ذیل چهار رکن تاریخ، اسطوره، عرفان و فلسفۀ پساصدرایی و فرهنگ عامه، کشف پنج مؤلفۀ بن‌مایه‌های هندی و کشمیری در هنر افشاریه، الگوی باستانی کهن‌الگوی باغ، مکتب گل نیمۀ دوم قرن دوازدهم و هنر قومی و تزیینی به‌عنوان بنیان‌های شکل‌دهندۀ طرح بندی لوزی شناخته شدند.

کلیدواژه‌ها


- Adlou, S. (2021). The evolution of art (Zand and Qajar eras) (1st ed). Tehran: University scholars.
- Afrough, M. (2022). Investigation and analysis of paintings of Mosul fountains (case study: Ahmad Zaki al-Naqash Mosuli fountain, Yunus bin Yusuf Mosuli fountain, Qasim bin Ali Mosuli fountain, Ibrahim bin Mowalia fountain in Mosuli). Paykareh, 5(9), pp. 51-67.
- Arbabi, B., Aiqarlo, S., & Allameh, M. (2021). The place of color and design in the evaluation of handwoven. Peykareh, 10(26), pp. 67-81.
- Asef, M. H. (2003). Rostam al-Tawarikh (by Mohammad Moshiri) (2nd ed). Tehran: Amir Kabir.
- Avery, P., Melville, C.P., & Hambly, G. (2010). Cambridge history; History of Iran during Afshar, Zand, Qajar period (M. Saqebfar, Trans.). Tehran: Jami.
- Azimi, H. (2014). Analytical study of Shiraz art school based on arrays of manuscripts. Heritage Mirror, 11(1), pp. 191-238.
- Bagheri, A. (2011). A review of the garden in Persian classical poetry and its reflection in traditional Iranian painting (1st ed). Tehran: Tahori.
- Dehghannejad, A. & Nasrin, F. (2020). Iranian carpet geometry (1st ed). Tehran: Publications of Iran University of Science and Technology.
- Dianati, S. & Kakavand, S. (2012). A comparative study of the role of women in the two pictorial rugs of Bahram Gur in Haftgonbad from the perspective of Irving Goffman's theatrical performance theory. Peykareh, 10(26), pp. 1-15.
- Diba, L. (1995). Iranian arts; Lacquer painting (under the supervision of W. Freyeh) (P. Marzban. Trans.) (1st ed). Tehran: Farzan Rooz.
- Franklin, W. (1979). Observations of a trip from Bengal to Iran (M. Javidan, Trans.) (1st edition). Tehran: University of Tehran.
- Ghanbari, T., Sultanzadeh, H., & Nasirsalami, M. R. (2018). The semiotic adaptation of the architecture model of Karim Khan citadel with the themes of the tribal culture of Zand. Architecture and Urban Planning of Iran, 9(15), pp. 209-193.
- Hassouri, A. (2006). Foundations of traditional design in Iran (4th ed). Tehran: Cheshme.
- Hassouri, A. (2015). Travels of Haji Muhandes (Carpet Travels) (1st ed). Tehran: Cheshme.
- Housego, J. (1995). Iranian arts; Carpet weaving (under the supervision of W. Freyeh) (P. Marzban. Trans.) (1st edition). Tehran: Farzan Rooz.
- Kakavand, S. (2020). A comparative study of the dedicated rug inscription and court written sources, focusing on the personality of Taqi Khan Durrani, the ruler of Kerman in the Zand era (1163-1209 A.H.). Art effect, 12(1), pp. 43-52.
- Kakavand, S. & Mousavi Lar, A. S. (2014). Reading the explicit and implicit layers of writing in the Zand era dedicated rug inscription. Bagh Nazar, 13(40), pp. 45-54.
- Maktabi, H. (2009). Under the peacock throne: Carpets, felts, and silks in Persian painting. Muqarnas, (26), pp. 317-347.
- Maloul, Gh. A. (2005). Baharestan; A window to Iran's rug (1st ed). Tehran: Zarin and Simin.
- McDowell, E. (1995). Iranian arts; Texture (under the supervision of W. Freyeh) (P. Marzban, Trans.) (1st ed). Tehran: Farzan Rooz.
- Mousavi Nami Esfahani, M. M. S. (2011). The history of Giti Gosha in the Zand history (introduction and edit by Saeed Nafisi) (5th ed). Tehran: Iqbal.
- Nasiri, M. J. (2010). The legend of Iran's eternal rug (1st ed). Tehran: Mir Dashti Cultural Center.
- Nasr, T. (2008). A search in urban planning and architecture of Zand (1st edition). Shiraz: Navid of Shiraz.
- Niebuhr, C. (1975). Niebuhr's travelogue (P. Rajabi, Edit). Tehran: Touka.
- Olivier, G. A. (1992). Socio-economic history of Iran in the beginning of the Qajar era [Olivia's travel book] (Gh. Varahram, Edit & M. T. Qajar, Trans.) (1st edition). Tehran: Information (Ettelaat).
- Qomi, Q. M. A. (1987). Golestan-e honar (by Ahmad Soheili Khansari). Tehran: Manouchehri.
- Pakbaz, S. (2010). Zand cultural center; The collection of articles of the Great Congress of Zand (Volume II) (with the efforts of Mohammad Ali Ranjbar and Ali Akbar Safipour). Shiraz: Persian Studies Foundation.
- Rahmani, A., Moghanipour, M. R., & Tafakori, H. (2021). Studying the features of design and pattern, color and texture of rugs of Khamsa Arab nomads settled in the villages of Sarchehan city (Case study: Ghani tribe). Paykareh, 10(25), pp. 15-33.
- Rajabi, P. (1973). Karim Khan Zand and his time. Tehran: Amir Kabir.
- Salah, M. (2015). The role of Indian prisoners in the cultural and artistic developments of Nader Shah Afshar period. Subcontinent Studies Quarterly, 7(77), pp. 23-59.
- Saedi, S. & Seyed Ahmadi Zawiya, S. (2012). Factors affecting the use of color in Yazd carpets. Paykareh, 2(4), pp. 25-42.
- Scarcia, G. (2011). Iranian art history (10); Safavid, Zand, and Qajar art (Y. Ajand, Trans.) (3rd ed). Tehran: Mola.
- Shabani, R. (2007). The history of Iran's political-social developments in the Afsharid and Zand periods (7th ed). Tehran: SAMT.
- Shafiei, F. & Esfandiaripour, H. (2005). Manifest of Art and Architecture in Karim Khani Palace (1st ed). Shiraz: General Department of Cultural Heritage, Crafts, and Tourism of Fars Province.
- Shahcheraghi, A. & Islami, S. Gh. (2008). Reinterpreting the architectural system of the Iranian garden in Persian garden-rug with an emphasis on the ecological theory of environmental perception. Goljam, 3, pp. 63-86.
- Shahdadi, J. (2005). Flower and bird (a window on the aesthetics of Flower and Bird) (1st ed). Tehran: Khurshid.
- Shaygan, D. (2009). Mental idols and eternal memory (7th ed). Tehran: Amir Kabir.
- Vakili, A. (2003). Identifying the rug designs and patterns of Iran and the world. Tehran: Naghsh-e Hasti
- Vaziri, A. A. (1997). History of Kerman, introduction: Mohammad Ibrahim Bastani Parisi. Tehran: Alam.
- Yasavali, J. (2000). Carpets and rugs of Iran. Tehran: Yesavali.
- Zakariai Kermani, I. (2009). Kerman cashmere shawls; Past, present, future (1st ed). Tehran: Institute of authoring, translating, and publishing works of art (MATN).