بررسی اسلوب خط و تمهیدات بصری کتیبه گریوار بقعه دوازده امام یزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 استاد گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 استاد دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه آتاتورک، ارزروم، ترکیه.

چکیده

بیان مسئله: بقعة دوازده امام یزد یکی از کهن‌ترین بناهای کتیبه‌دار ایران به‌شمار می‌رود.کتیبه گریوار این بنا از نوع کوفی تزیینی است که برخلاف کوفی ساده از قوانین مشخصی تبعیت نمی‌کند و در آن ابداعات و تصرفات زیادی صورت می‌پذیرد. کتیبه مذکور با وجود غنای بصری بالا تاکنون از تحلیل‌های فرمی محروم مانده است در حالی ‌که تغییرات زیاد اما ساختارمند حروف، پذیرش فرم‌های پیچیده و عناصر الحاقی، آن را شایسته تحلیل‌های بیشتری می‌نماید. پژوهش حاضر به‌دنبال یافتن پاسخ این سؤال است که کتیبه گریوار بقعه دوازده امام یزد واجد چه ویژگی‌های ساختاری، بصری و فرمی است و طراح چه قواعدی را در طراحی آن وضع نموده است؟
هدف: شناخت ویژگی‌های بصری و ساختاری همچون اسلوب نگارش، تناسبات و اصول به‌کار رفته در ترکیب‌بندی کتیبه گریوار هدف این پژوهش است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام ‌یافته و داده‌ها از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی گردآوری‌ گردیده‌اند.
یافته‌ها: نتایج این پژوهش نشان داد فاصله گرفتن از خوانایی کلمات، اغراق در شکل حروف و تناسبات اولیه، جهت دستیابی به زیبایی و القای مفاهیمی فراتر از معنای تحت‌الفظی است. با این ‌حال اعمال تغییرات فرمی نه ‌تنها به معنای از دست دادن نظم و قواعد خط نیست بلکه طراح اصول و خط و مشی مشخصی را متناسب با تغییرات پی‌ریزی کرده تا جایی که حفظ هویت مستقل انواع حروف، یکی از ملاک‌های اصلی طراحی بوده است.

کلیدواژه‌ها


- ابوئی، رضا. (1388). هزار سال استواری. یزد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری.
- اشرفی، احمد. (1397). بررسی مقایسه‌ای خطوط کوفی مقبره شیخ عبدالصمد نطنزی و قدمگاه فراشاه یزد. کاشان شناسی، ۱۱(۸۹)، صص. ۸۹-104.
- افشار مهاجر، کامران، صالحی، سودابه و فرید، امیر. (1395). شاخصه‌های تشخیص حروف در الفبای اسلامی. نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، ۹(18)، صص. 43-60.
- افشار، ایرج. (1374). یادگارهای یزد (جلد دوم). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- اوکویرک، استینسون و برن‌کایتون، ویک. (1390). مبانی هنر نظریه و عمل (مترجم محمدرضا یگانه دوست). تهران: سمت.
- بارنت، سیلوان. (1399). راهنمای تحقیق و نگارش در هنر (مترجم بتی آواکیان). تهران: سمت.
- دانش‌یزدی، فاطمه. (1387). کتیبه‌های اسلامی شهر یزد. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، انتشارات سبحان نور.
- زابلی‌زاده، وحید و شیخی، علیرضا. (1401). تزیین و ساختار بصری حروف خط کوفی در کتیبه نقاشی مقبره ارسلان جاذب. هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، (27) 1، صص. 71-82.
- سبزواری، فتح‌اله. (1372). اصول و قواعد خطوط ستّه: کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی (تحقیق و تألیف: نجیب مایل هروی). مشهد: استان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- شیخی، علی‌رضا و خلوصی‌راد، زینب. (1398). مطالعه کتیبه‌ها و آرایه‌های تزیینی مسجد جامع خوارزمشاهی گناباد. هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، ۲۴(۳)، صص. 77-88.
- صالحی، سحر، خزائی، محمد و احمدپناه، سید ابوتراب. (1399). تحلیل ساختار و ویژگی‌های بصری کتیبه‌های کوفی امامزاده عبدالله شوشتر. جلوه هنر،12(4)، صص. 74-86.
- فرید، امیر. (1400). هم‌نشینی نقش و نوشتار در هنر ایران. تهران: انتشارات کلهر.
- فضائلی، حب‌الله. (1360). تعلیم خط. تهران: سروش.
- قوچانی، عبدالله. (1383). بررسی کتیبه‌های بناهای یزد. یزد: سازمان میراث فرهنگی.
- گرومن، آدولف. (1383). منشأ و توسعه ابتدایی کوفی گلدار (مترجم مهناز شایسته فر). تهران: انتشارات مؤسسة مطالعات هنر اسلامی.
- مصلح‌امیردهی، معصومه و جباری، صداقت. (1395). بررسی اسلوب خط در نسخه‌ای از لطائف‌التفسیر. نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، (17)، صص. 71-84.
- معصوم‌زاده جوزدانی، فرناز؛ پورمند، حسنعلی و خزائی، محمد. (1394). زبان بصری محاجر در کوفی تزیینی. هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 2(4)، صص. 59-72.
- مکی‌نژاد، مهدی. (1397). ساختار و ویژگی کتیبه‌های کوفی تزیینی (گل‌دار، گره‌دار) در دوره سلجوقی، ایلخانی. نگره، (47)، صص. 17-29.
- هیلن‌براند، روبرت. (1385). معماری اسلامی (شکل کارکرد و معنی) ترجمه باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی. تهران: روزنه.
- های‌اسمیت، سایرس. (1395). درون پاراگراف چه می‌گذرد (اصول تایپوگرافی) (مترجم فرزانه آرین‌نژاد). تهران: نشر مشکی.
- Gacek, A. (2009). Arabic Manuscripts (A Vasemecum for Readers). Brill: Liden/Boston.