پیوند و گسست شاهنامه‌نگاری در مکاتب شیراز آل‌اینجو و آل‌مظفر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران.

2 دانشیار پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران.

چکیده

بیان مسئله: در میان شاهکارهای ادب پارسی، شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی از جایگاه ویژه‌ای در حوزه هنرهای تصویری برخوردار است؛ چرا که این اثر حماسی و ملی در طول اعصار بارها به‌دست نگارگران توانمند و چیره‌دست این مرز و بوم مصور گردیده و هر‌ کدام از این آثار، به‌مثابه یکی از مهمترین اسناد شناخت ویژگی‌های هنری آن دوره به‌حساب می‌آید. در میان مکاتب نگارگری ایران، آثار به‌جا مانده از مکاتب شیراز قرن هشتم هجری در دوران حکومت‌های آل‌اینجو و آل‌مظفر، هم به‌دلیل نقطه آغازین مصورسازی شاهنامه و هم به‌دلیل تنوع آثار موجود، حائز اهمیت بسیار هستند. بر این اساس، مسأله پژوهش حاضر بر این پرسش استوار است: در شاهنامه‌های مصور دو مکتب آل‌اینجو و آل‌مظفر، علی‌رغم وجود نسخ مصور گوناگون و مقارن بودن زمان و مکانی مشترک در خلق آثار، چه تشابه و تفاوت بارزی در شیوه تصویرسازی آثار دو مکتب مشهود است؟
هدف: مطالعه تطبیقی ساختار بصری مجالس مشترک در شاهنامه‌های مصور دو دوره آل‌اینجو و آل‌مظفر، از اهداف اصلی این پژوهش است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر، که ماهیتی تطبیقی دارد به شیوه توصیفی-تحلیلی ارائه شده و اطلاعات آن به‌صورت کتابخانه‌ای است.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش حاضر حاکی از آن است که شباهت‌های آشکاری در صفحه‌آرایی، ترکیب‌بندی و جزئیات تصاویر این دو شاهنامه‌دیده می‌شود؛ لیکن ارتقای سطح کیفی نگارگری همچون افزایش جزئیات، ظرافت و دقت در طراحی و تنوع در حرکات در دوره آل‌مظفر بیشتر به‌چشم می‌خورد.

کلیدواژه‌ها


- آدامووا، آدل تیگرانوا و گیوزالیان، لئون تیگرانویچ. (1383). نگاره‌های شاهنامه (ترجمۀ زهره فیضی) (چاپ اول). تهران: سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- آژند، یعقوب. (1387). مکتب نگارگری شیراز. تهران: فرهنگستان هنر.
- اقبال آشتیانی، عباس. (1388). تاریخ ایران پس از اسلام. تهران: انتشارات الهام.
- بهروزی‌پور، حسین و قاضی‌زاده، خشایار. (1399). بازجست ویژگی‌های مکتب نگارگری شیراز در نگارگری دورۀ آل‌اینجو و آل‌مظفر و تأثیر آن بر هنر نگارگری ایران. فصلنامۀ مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 4 (13)، صص. 151-140.
- پاکباز، رویین. (1384). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: انتشارات زرین و سیمین.
- کن‌بای، شیلا. (1389). نقاشی ایرانی (ترجمۀ مهدی حسینی). تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
- گری، بازل. (1384). نقاشی ایرانی (ترجمۀ عربعلی شروه). تهران: انتشارات دنیای نو.
- محمدی خشوئی، مهناز و فرخ فر، فرزانه. (1395). تأثیر اوضاع سیاسی و اجتماعی دورۀ آل‌مظفر بر مصورسازی شاهنامه، مطالعۀ موردی: مجلس نبرد رستم و سهراب. فصلنامۀ پژوهش هنر، 6 (11)، صص. 23-11.
- هال، جیمز. (1380)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، (ترجمه رقیه بهزادی)، تهران: فرهنگ معاصر.
- Loukonine, V. (1996). Persian Art. USA: Published by Parkstone, Aurora, Bournemouth.
- Simpson, M.Sh. (2000). A Reconstruction and Preliminary Account of the 1341 Shahnama. Persian Painting from Mongol to Qajar. Ed. Robert Hillenbrand, London: tauris.
- Stchoukine, I. (1936). La Peinture iranienne sovs ies derniers Abbasides et les ilkhans. Bruges.
- Titely, N.M. (1983). Persian miniature Painting and hts in fluence on the art of turkey and India. London: British Library.
- Wright, Elaine. (2012). the Look of the Book MANUSCARIPT PRODUCTION IN SHIRAZ. Dublin: Chester Beatty Library.