طراز اسلامی یا تراز ساسانی، کلاووس- تابلیون مسیحی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری پژوهش هنر، موزه ملی ایران، تهران، ایران.

چکیده

بیان مسئله: طراز اسلامی، تراز ساسانی، کلاووس- تابلیون مسیحی بافته‌هایی هستند که در گذشته به‌دلیل اعتبار اجتماعی و سیاسی به اشخاص خاص روحانی، درباری، به‌ویژه خلفای اسلامی، شاهان ساسانی و امپراتوران مسیحی، تعلق داشت. شیوۀ نقش‌اندازی و ساخت طراز اسلامی نشانگر تأثیر و تداوم هنر ساسانی و مسیحی است که تاکنون برای انتساب تاریخی آن پژوهشی انجام نشده است. پژوهش حاضر به دو پرسش نقاط تشابه و تفاوت طراز اسلامی با تراز و کلاووس- تابلیون مسیحی چیست؟ و کدام طرح و نقش تراز ساسانی و کلاووس- تابلیون بر طراز اسلامی تأثیر گذاشته است؟ پاسخ می‌دهد.
هدف: هدف این پژوهش توصیف و شناخت تراز ساسانی، کلاووس- تابیلون مسیحی، به‌منزلۀ شواهدی بر تأثیرپذیری طراز اسلامی، است.
روش پژوهش: روش پژوهش حاضر توصیفی- تاریخی است. داده‌ها از راه کتابخانه‌ای و سایت موزه‌ها گردآوری شده است. در ابتدا بافته‌های اسلامی، ساسانی و مسیحی بر پایۀ منابع تاریخی و تصویری توصیف و سپس برمبنای اشکال، نقوش و طرح‌ها، میزان تأثیرپذیری طراز اسلامی مشخص و در بخش ارزیابی پژوهش تحلیل کیفی شده است.
یافته‌ها: طراز اسلامی به‌لحاظ ساختار و عناصر تزیینی ادامه‌دهندۀ سنت پارچه‌بافی ساسانی و مسیحی است. به این مفهوم که ابتدا از لحاظ نوع بافت، شیوۀ تولید و نقش‌اندازی از تراز ساسانی پیروی کردند و سپس در مسیر نهایی تحول و تغییر خود از اشکال کلاووس- تابلیون مسیحی الگو گرفتند. با این تفاوت که خطوط اولیۀ اسلامی ‌به‌جای عناصر مسیحی در طراز اسلامی قرار گرفت. طراز اسلامی همانند تراز ساسانی و تابلیون از اهمیت مادی و معنوی بالایی برخوردار بوده است و همانند تابلیون مسیحی شکل تغییر یافتۀ نوارهای تزیینی کلاووس قبطی مسیحی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


- ابن خلدون. (1375). مقدمۀ ابن خلدون (ترجمۀ محمد پروین گنابادی). تهران: نشر علمی- فرهنگی.
- احسان‌پور، ابریشم و فربود، فریناز. (1390 ). ماهیت دیبای شوشتری ازمنظر منابع مکتوب. نشریۀ هنرهای زیبا، 3(45)، 53-62.
- اصفهانی، حمزه بن حسن. (1346). تاریخ پیامبران و شاهان (ترجمۀ جعفر شعار). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ای. واکر، پل. (1383). پژوهشی در یکی از امپراتوری‌های اسلامی (تاریخ فاطمیان و منابع آن) (ترجمۀ فریدون بدره‌ای). تهران: نشر پژوهش فروزان‌روز.
- ای. وولف، هانس. (1384). صنایع دستی کهن ایران (ترجمۀ دکتر سیروس ابراهیم‌زاده). تهران: نشر بانک ملی.
- بیکر، پاتریشیا. (1385). منسوجات اسلامی (ترجمۀ مهناز شایسته‌فر). تهران: نشر مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
- پوپ، آرتور اپهام و اکرمن، فیلیس. ( 1387 ). سیری در هنر ایران (ترجمۀ گروه نویسندگان) (جلد دوم). تهران: نشر علمی- فرهنگی.
- ثعالبی، عبدالملک بن محمد. (1368). تاریخ نخست: ایران باستان (ترجمۀ محمد فضائلی). تهران: نشر نقره.
- جعفرپور، محمدرضا و محمودی، فتانه. (1387). بررسی تطبیقی پارچه‌های ساسانی و پارچه‌های مصری- قبطی. نشریۀ نقشمایه، 1(1)، 5-18.
- چیت‌ساز، محمدرضا. (1379). تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام تا حملۀ مغول. تهران: نشر سمت.
- روح‌فر، زهره. (1380). نگاهی بر پارچه‌بافی دوران اسلامی. تهران: نشر سمت.
- رهرو اصفهانی، لیلا. (1394 ). مطالعۀ پارچه‌های طراز در تمدن اسلامی با تأکیدبر دورۀ فاطمیون مصر (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد طراحی پارچه)، دانشگاه علم و هنر، دانشکدۀ هنر و معماری اردکان، کرمان، ایران.
- ریاضی، محمدرضا. (1382 ). بافته‌ها و نقوش ساسانی. تهران: گنجینۀ هنر.
- شایسته‌فر، مهناز. (1387). نگاهی بر هنر نساجی ایران. کتاب ماه هنر، (120)، 94-103.
- صابری، نسترن و مافی‌تبار، آمنه. (1398). ایکونولوژی نقش انسانی در دو قطعه پارچۀ ساسانی. نشریۀ پیکره، 8(17)، 41-61. doi: 10,22055/pyk.2019,15359
- ضیاپور، جلیل. (1343). پوشاک باستانی ایرانیان از کهن‌ترین زمان تا پایان شاهنشاهی ساسانیان. تهران: نشر هنرهای زیبای کشور.
- طالب‌پور، فریده. (1393). تاریخ پارچه و نساجی ایران. تهران: نشر دانشگاه الزهرا.
- فربود، فریناز و پورجعفر، محمدرضا. (1386 ). بررسی تطبیقی منسوجات ایران ساسانی و روم شرقی( بیزانس). نشریۀ هنرهای زیبا، پیاپی 31(31)، 65-76.
- فریه، ر. دبلیو. (1374). هنرهای ایران (ترجمۀ هادی مرزبان). تهران: پژوهش فرزان‌روز.
- کریستین سن، آرتور. (1368). ایران در زمان ساسانیان (ترجمۀ رشید یاسمی). تهران: انتشارات دنیای کتاب.
- کشمیری، مریم. (1397). نقش‌های پارچه در شهریاری ساسانی بر پایۀ گزارش عربی حمزه اصفهانی از نگاره‌های کتاب ملوک بنی ساسان. نشریۀ هنرهای زیبا. 23(3). 69-78. doi: 10,22059/JFAVA.2017,237050,665682
- گریشمن، رومن. (1350). هنر ایران دوران پارتی و ساسانی (ترجمۀ بهرام فره‌وشی). تهران: نشر بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- معین، محمد. (1381). فرهنگ فارسی. تهران: نشر معین.
- موسوی، بی‌بی زهرا و آیت‌الهی، حبیب‌اله. (1390). بررسی نقوش منسوجات در دوران هخامنشی- اشکانی- ساسانی. نشریۀ نگره، ۶(17)، 47-57.
- همتی گلیان، عبداله. ( 1389). طراز در تمدن اسلامی. مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، 42(84)، 103-122. doi: 10.22067/HISTORY.V0I0.11746
- Ball, L.J. (2005). Byzantine dress Representations of Secular Dress. Palgrave macmillan us.
- Bender Jorgensen, L. (2007). Clavi and Non-Clavi: Definitions of Various Bands on roman Textiles. III Symposium Internacional Sobre Textiles  Y Tintes Del Mediterraneo en el mundo antiguo. (C.Alfaro, J-P.Brun.Ph.Borgand,R.Pierobon Benoit, eds).
- Bradley, G.C. (2013). Western world costume an outline history. Mineola, New York: Daver Publications.
- Bush,O.(2008). A poem is a Robe and a castle:Inscribing verses on Textiles and Architecture in the Alhambra. Textile society of America 11th Biennial Symposium September 24-27.university of Nebraska-Lincoln.
- Cleland, L., Glenys, D. & Jones, L.L. (2007). Greek and roman dress from A to Z. Londen: Rutledge.
- Ekhtiar, M. & Cohen, J. (2015). Tiraz: inscribed textiles from the early I slamic period. New York: The Metropolitan Museum of art.
- Grohman, A.(1934).Encyclopaedia of Islam. New York: Publisher:Brill.
- Grotowski, P. (2010).Arms and Armour of the warrior saints.Tradition and Innovation in Byzantine Iconography(843-1261).Series:The medieval Mediterranean. Volume,87. Brill press.
- Hedeager Krag, A. (2016). Byzantine and Oriental silks from a Royal Shrine in Denmark AD 1100. Textile Socity of Merica 15th Biennial Symposium. Savannah.GA.October 19-23.university of Nebraska-Lincoln.
- Houston, G.M. (1931). Ancient Greek roman & byzantine costume (Dover Fashion and Costumes).Pubilisher: Adam & Charles.
- Jalili, M. (2013). Textiles in Global trade: Sassanian textiles and its distinctive motifs. e-sasanika Gradute. Smithsonian. Paper 4.1-13.
- Janssen, E. (2013). Coptic textiles in the Rijksmuseum. Rijksmuseum Bulletin, 61(3), 227-248. doi: 10.52476/trb.9864
- Mackie, W.L. (2016). Symbols of Power:Luxury Textiles from Islamic Lands, 7th -21st century. A Journal of Decorative Arts, Design History and material culture, 23(2), 327-332.
- Muthesius, A M. (1992). Silk, Power And DiPlomacy In Byzantium. Textile Society of America Symposium Proceedings.99-110,pp. University of Nebraska-Lincoln.
- Stillman, Y.K. Stillman, N.A. (2003). Chapter six the opulent world of Tiraz and precious Textiles in: Arab Dress, A short History, 120-137. Neterdam: Brill.
- Sullivan, A.I. (2021). Byzantine Artistic Traditions in Moldavian church Embroideries. Open Edition Journal, 126-159. doi:10.4000/ceb.18529.