مطالعۀ بازنمایی انواع تقدس در نگاره‌های مکتب بغداد براساس هاله- موقعیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه صنایع دستی، دانشکده هنر، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

2 استادیار گروه طراحی و چاپ پارچه، دانشکده هنر، دانشگاه دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

3 کارشناس ارشد پژوهش هنر، د انشکده هنر، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

چکیده

بیان مسئله با روی کار آمدن عباسیان، پایتخت از دمشق به بغداد (نزدیک تیسفون پایتخت ساسانی) تغییر مکان داد و به‌دلیل حمایت سیاسی ایرانیان از عباسیان و نزدیکی جغرافیایی دو پایتخت عباسی و ساسانی، ویژگی‌های هنر ایرانی بر دیدگاه‌های زیبایی‌شناختی عباسی تأثیر گذاشت. از طرفی، قلمروی اسلامی در دوران عباسیان بسیاری از مناطق مسیحی‌نشین کلیسای شرق را نیز دربر می‌گرفت. با ورود رجل سیاسی مسیحی به دربار عباسیان، نگاره‌های خلفای عباسی، در کنار رجل سیاسی مسیحی در قصرهای سلطنتی عباسیان رخ نمود و در این دوره شاهد تلفیق‌های آغازین اسلام در نقوش آثار هنری اسلامی- مسیحی هستیم. ازجمله بروز و تجلی تقدس مذهبی در آثار هنری این دوره، وجود هالۀ دور سر اشخاص در مکتب بغداد است. پرسش اصلی پژوهش حاضر، در ‌خصوص نحوۀ هاله‌بخشی به افراد در تصاویر و آثار دورۀ عباسی است و اینکه هنرمند با چه رویکردی افراد را صاحب هاله کرده ‌است؟
هدف: دستیابی به‌نحوۀ بازنمایی انواع هاله و به‌تبع آن، شناسایی انواع تقدس یا برتری سیاسی، مذهبی و مشاغل نزد خلفای عباسی، از اهداف اصلی این پژوهش است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر کیفی و مبتنی‌بر روش توصیفی- تحلیلی است. روش جمع‌آوری نمونه‌ها مبتنی‌بر اطلاعات کتابخانه‌ای است. نمونه‌های مورد مطالعه از بین کتب مصور مکتب بغداد دورۀ عباسی انتخاب شده‌ است.
یافته‌ها: با استناد به نمونه‌های مطالعه ‌شده، و علی‌رغم این تصور که هالۀ دورِ سر، مختص افراد صاحب‌منصب و دارای قدرت سیاسی یا صرفاً مذهبی است، هنرمند دورۀ عباسی با ترسیم هاله، به طبقه‌بندی افراد ازجمله حاکم، مبادرت ورزیده و آنان را در گروه‌های علمی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی طبقه‌بندی کرده و جهت برجسته ‌کردن هرکدام از افراد شاخص در زمینه‌های مذکور، آنان را با هاله‌های گوناگون محدود و مصور کرده است. به این ترتیب، افراد به‌واسطۀ جایگاه، موقعیت اجتماعی و مشاغل خود دارای هاله گردیده‌اند.

کلیدواژه‌ها


- اتنغهاوزن‌، ریتشارد. (1974). التصویر عندالعرب‌ (ترجمۀ عیسى سلمان‌). بغداد: مطبعة الادیب‌البغدادیة‌، وزارة الاعلام‌العراقیة، السلسلة الفنیة/ 23.
- آژند، یعقوب. (1382). مکتب نگارگری بغداد (آل جلایر). مجلة هنرهای زیبا، 14(14)، 83-92.
- الجاف، حسن. (2003 ). الوجیز فی تاریخ إیران، المجلد2. بغداد: بیت الحکمة.
- الزین‌، شوقی. (1971). جدلیة المرئی واللامرئی فی الفن الإسلامی‌ (أطروحة دکتوراه، مقدمة إلى مجلس کلیة الفنون الجمیلة(فنون التشکیلیه))‌. کلیة الفنون‌الجمیلة، جامعة بابل‌، عراق.
- العامری‌، ضاری مظهر صالح. (2001). المعطیات‌الجمالیة للون‌الفیروزی فی‌القباب‌العربیة الإسلامیة‌. مجلة الموقف الثقافی‌، (۳۵).
- بایرام‌زاده، رضا و احمدی علیایی، سعید. (1395). تداوم حضور نقشمایۀ هالۀ نور از دوران باستان تا هنرهای مسیحی و اسلامی. نگارینۀ هنرهای اسلامی، 3(10)، 59-69. Doi: 10.22077/nia.2016.778
- پاکباز، رویین. (1379). نقاشی ایران از دیرباز تا کنون. تهران: نارستان.
- ثروت، عکاشة. (2007). القیم‌الجمالیة فی‌التصویرالإسلامی. بغداد: مطبعة الخلود.
- حسن، زکی‌محمد. (1935). الفن‌الاسلامی فی مصر (مجلد 1). القاهره: دارالکتب‌المصریة.
- حسین، باقرابراهیم. (1999). مشکلة العلاقة بین‌الذات و الموضوع فی‌الفلسفة الحدیثة‌ (أطروحة دکتوراه، کلیة الآداب‌). جامعة بغداد‌، العراق.
- حمید، عبدالعزیز (1982). الفنون‌الزخرفیةالعربیة‌الاسلامیة. الجمهوریه العراقیه: وزارة التعلیم‌العالی‌والبحث‌العلمی، جامعة بغداد.
- داودی، حوری و حسین آبادی، زهرا. (1401). بررسی و تحلیل نمادشناسانه نقش آتش در ایران پیش از اسلام با تاکید بر آثار دوره ماد و هخامنشی. پیکره، 11(28). 24-38. Doi: 10.22055/PYK.2022.17681
- دیماند‌ موریس. اسون. (1982). الفنون الإسلامیة‌ (ترجمۀ احمد محمد عیسى)‌. ط 3. القاهره: دارالمعـارف‌.
- ذکرگو، امیرحسین. (1382). سیر هنر در تاریخ. تهران: مدرسه.
- ذکرگو، امیرحسین. (1386). فلسفۀ هنر مسیحی و شرقی. تهران: فرهنگستان هنر.
- رایس، دیوید تالبوت. (1384). هنر اسلامی (ترجمۀ ماه‌ملک بهار). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- شایسته‌فر، مهناز. (1388). مکتب نگارگری بغداد با تأکید بر مضامین شیعی. مجلة مطالعات هنر اسلامی، 5(10)، 59-75.
- صمدی، محمد. (1395). سیر تحول هالۀ مقدس به‌شکل نور و آتش در نگارگری ایران (کارشناسی ارشد هنر اسلامی). دانشکدۀ هنر ادیان و تمدن‌ها، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
- گری، بازیل. (1385). نقاشی ایرانی (ترجمۀ عربعلی شروه). تهران: دنیای نو.
- لونکریک، ستیفن همسلی. (1985). اربعة قرون من تاریخ‌العراق‌الحدیث‌ (ترجمۀ جعفر الخیاط)‌. بغداد: مکتبة‌ الیقظة ‌العربیة.
- مبارک‌، زکی. (1975). النثر الفنی فی‌القرن‌الرابع‌ (مجلد 1). بیروت: دارالجیل‌.
- نیکخواه، هانیه و پورمند، حسن‌علی. (1390). بازشناسی نمادهای بنیادین مؤثر در تصویرگیری هاله تقدس. کتاب ماه هنر، (154)، 52-63.
- James, D. (1979). islamic Art an Intruduction . London: the Hamlyn publishing Grope Limited England.
- Azhand, Y. (2003). School of painting in Baghdad (Al-Jalair). Fine Arts Journal, 14(14), 83-92. [In Pesian]
- Al-Jaf, H. (2003). A summary of Iran's history (الوجیز فی تاریخ إیران)(Vol. 2). Baghdad: Bait al-Hikmah. [In Pesian]
- Al-Ameri, Z. M. S. (2001). Aesthetic analysis for the turquoise color in Islamic Arabic domes (المعطیات‌الجمالیة للون‌الفیروزی فی‌القباب‌العربیة الإسلامیة‌). Al-Mawqef al-Thaqafi Journal, (35). [In Pesian]
- Bayramzadeh, R. & Ahmadi Oliyaie, S. (2016). Continuity of presence of halo motif from ancient times to Christian and Islamic arts. Journal of Islamic Arts, 3(10), 59-69. Doi: 10.22077/nia.2016.778. [In Pesian]
- Davoudi, H., & Hosseinabadi, Z. (2022). Symbological Investigation and Analysis of Fire Motifs in Pre-Islamic Iran: Emphasizing Works of the Median and Achaemenid Periods. Paykareh11(28), 24-38. Doi: 10.22055/pyk.2022.17681[In Pesian]
- Dimand, M. S. (1982). Islamic arts (الفنون الإسلامیة)(A. M. Isa, Trans.). Cairo: Dar al-Ma'arif. [In Pesian]
- Elzein, Sh. (1971). The discussion of the visible and the invisible in Islamic art (جدلیة المرئی واللامرئی فی الفن الإسلامی) (Doctoral dissertation, submitted to the Council of the College of Fine Arts (Fine Arts)). College of Fine Arts, University of Babel, Iraq. [In Pesian]
- Gray, B. (2006). Iranian painting (A. Sherveh, Trans.). Tehran: New World. [In Pesian]
- Hamid, A. A. (1982). Arabic-Islamic decorative arts (الفنون‌الزخرفیةالعربیة‌الاسلامیة). The Republic of Iraq: Ministry of Higher Education and Scientific Research, University of Baghdad. [In Pesian]
- Hasan, Z. M. (1935). Islamic art in Egypt (الفن‌الاسلامی فی مصر) (Vol. 1). Cairo: Egyptian Book House. [In Pesian]
- Hossein, B. (1999). The problem of the relationship between subject and object in modern philosophy (مشکلة العلاقة بین‌الذات و الموضوع فی‌الفلسفة الحدیثة‌)(PhD Dissertation, Faculty of Arts). University of Baghdad, Iraq. [In Pesian]
- James, D. (1979). Islamic art: An introduction. England: London The Hamlyn Publishing Grope Limited.
 - Loncreek, S H. (1985). My four centuries of Tarikh al-Iraq al-Hadith (translated by Jafar al-Khayat). Baghdad: Al-Yaqzah Al-Arabiya Library. [In Pesian]
- Mubarak, Z. (1975). Artistic prose in the fourth century (النثر الفنی فی‌القرن‌الرابع‌) (Vol. 1). Beirut: Dar Al-Jeel. [In Pesian]
- Nikkhah, H. & Pourmand, H. A. (2011). Recognizing the fundamental symbols effective in portraying the halo of sanctity. Ketab Mah-e Honar, (154), 52-63. [In Pesian]
- Ottenhausen, R. (1974). Photography among the Arabsالتصویر عندالعرب) ‌)(I. Salman, Trans.). Baghdad: Al-Adeeb al-Baghdadiyya Press, Iraqi Ministry of Information, Technical Series/ 23. [In Pesian]
- Pakbaz, R. (2000). Iranian painting from ancient times until now. Tehran: Naristan. [In Pesian]
- Rice, D. T. (2005). Islamic art (الفنون الإسلامیة‌)(M. Bahar, Trans.). Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. [In Pesian]
- Samadi, M. (2016). The evolution of the sacred halo in the form of light and fire in Iranian painting (master's thesis in the field of Islamic art). School of Art of Religions and Civilizations, Isfahan Art University, Isfahan, Iran. [In Pesian]
- Serwat, A. (1993). Encyclopaedia of Islamic photography(موسوعه التصویرالإسلامی). Lebanon: Beirut. [In Pesian]
- Serwat, A. (2007). Aesthetic values in Islamic imagery ((القیم‌الجمالیة فی‌التصویرالإسلامی. Baghdad: Al-Khalood Press. [In Pesian]
- Shayestehfar, M. (2009). Baghdad school of painting with emphasis on Shia themes. Journal of Islamic Art Studies, 5(10), 59-75. [In Pesian]
- Zekrgoo, A. H. (2003). The course of art in history. Tehran: School. [In Pesian]
- Zekrgoo, A. H. (2007). Philosophy of Christian and Eastern art. Tehran: Art Academy. [In Pesian]