بازنمایی خویشتن: نگاهی به عکس سلفی در رسانه‌های اجتماعی برمبنای نظریۀ «خویشتنِ نمایشی گافمن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه عکاسی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، شیراز، ایران.

چکیده

مقدمه: عکس سلفی به‌مثابۀ شکلی از بیان هویت خویشتن به پدیدۀ روز بدل گشته است. نمایش تصویری خودمان در محیط‌ها، دکورها و موقعیت‌ها، با ژست‌ها و حالات مختلف به‌تنهایی یا در میان دیگرانِ آشنا و ناآشنا، برمبنای ساختارهایی صورت می‌گیرد که با وجود میل ما برای ارائۀ چهرۀ آرمانی از خود، به‌گونه‌ای تعاملی تأثیراتش را بر هویت ما می‌گذارند. خودسانسوری برخی ویژگی‌هایمان که یا نامطلوب می‌پنداریمشان یا دلیلی برای نمایششان در سلفی‌های‌مان نمی‌بینیم، برآمده از آگاهی‌مان نسبت ‌به این امر است بخش قابل ‌ملاحظه‌ای از پسندیدگی یا ناپسندیدگی سلفی‌هایمان برآیند داوری‌هایی است که در قالب لایک‌ها و دیسلایک‌ها بروز خواهند یافت. پژوهش حاضر به‌دنبال آن است تا دلایل بارگذاری برخی از تصاویر سلفی و اشتراک آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی را بر‌مبنای نظریۀ «خویشتن‌نمایشی گافمن» مورد بررسی قرار دهد تا انگیزش‌های نهفته در چنین کنش‌هایی به شرح و تفصیل درآیند.
روش پژوهش: ابتدا به‌شیوۀ توصیفی به‌شرح نظریۀ خویشتن نمایشی گافمن پرداخته شده، سپس با تشریح چیستی عکس سلفی سعی خواهد شد تا به‌روش تحلیلی مناسبت‌ها و همخوانی‌های این نظریه با رویکردهای عکس سلفی در شبکه‌های اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش، به شیوه‌ کیفی، و با استناد به چند نمونه‌پژوهی در شبکه‌ی مجازی اینستاگرام، مصادیق روایی نظریه‌ گافمن در مرحله‌ اجرا، در تصاویر سلفی تشریح و مستدل می‌گردند. تصاویر به کار رفته در این پژوهش، از میان صد تصویر از پروفایل‌های اشخاص در فضای مجازی به مثابه جامعه آماری انتخاب گردیده، و پس از دسته‌بندی قیاسی آن‌ها، تعداد ۱۰ عکس به فراخور مباحث پژوهش مورد بررسی و استناد قرار می‌گیرند. در توصیف و تحلیل مباحث نظری از مقالات و کتاب‌های الکترونیک به‌زبان اصلی استفاده شده است.  
یافته‌ها: الگوهای هویتی در زمینه‌ رفتارهای فردی و اجتماعی و ارائه‌ی تصویری در خور از خویشتن در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، به دلیل امکان مدیریت فردی رسانه‌های خود بیانگر، تعدد و سیالیت به مراتب بیشتری نسبت به جهان واقعی دارد و در عین حال سویه‌ تعاملی‌شان چه بسا بیشتر، قابل بروز است.
نتیجه‌گیری: رسانه‌های اجتماعی به پدیدار شدن فضای عمومی جدیدی منجر شده‌اند که امکان تعدد هویت را میسر می‌سازد. با استناد به نظریه گافمن، بارگذاری آنلاین یک عکس سلفی را می‌توان نوعی بازی در صحنه دانست که در روند انجام آن، سوژه آگاهانه بر نمود ظاهری خود دستکاری‌هایی، ولو جزئی، انجام می‌دهد. از این گذشته، سوژه با نقاب‌گذاری/ نقاب‌برداری، آن سویه‌های شخصیتی‌اش را بروز می‌دهد که با ارائه‌ی تصویری آرمانی میل‌ او به پذیرفتاری اجتماعی پاسخ داده شود.

کلیدواژه‌ها


- اکبرزاده جهرمی، سید جمال‌الدین، تقی‌آبادی، مسعود. (1398). ستاره‌های خرد ایرانی در قاب سلفی: مطالعه نشانه‌شناختی شهرت خرد در اینستاگرام. فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، ۲۰(۷۸)، 113-154. Doi: 10.22083/jccs.2019.120410.2376.
- پویانفر، محمد، کیانی، محمدرضا، هاشم‌زاده، محمدجواد. (1399). نقش هراس ارتباطی و ترس از ارزیابی منفی در استفاده از اینستاگرام و سلفی. نشریه تعامل انسان و اطلاعات، ۷(۲)، ۱۶-۳۱.
- جهانگیری، مینا، احمدیان، ناهید. (1393). بررسی نظریه تحلیل نمایشی اروینگ گافمن و روش شناسی قومی هارولد کارفینکل در نمایشنامه اولئانا اثر دیوید ممت. نشریه تئاتر، ۲۸(۵۹)، ۱۲۴-۱۴۱.
- حسینی داورانی، سید عباس. (1393). از خودنگاره تا خودگرفت: عکس سلفی در بافتار تحلیل‌های خرد و کلان. فصلنامه چیدمان. ۳(۷)، 38-45 .
- حسینی، جواد، پیرک، مژگان، و میرعلائی، امین محمد. (1399). تحلیل فرانظری نظریه نمایشی اروینگ گافمن. فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، ۱۴(۴۵)، ۵۹-۷۹.
- حسینی، مریم. (1391). تحلیل رمان رویای تبت بر اساس استعاره نمایشی نظریه گافمن. نشریه متن‌پژوهی ادبی،۱۶(۵۳)، ۸۱-۱۰۸.
- خانکه، مهدی، شکری، محمد. (1399). سلفی (خودنگاره): ظهور و تجلی فردگرایی در هنر معاصر. نشریه مبانی نظری هنرهای تجسمی، ۵(۲)، ۱۲۴-۱۳۹. Doi: 10.22051/jtpva.2020.30289.1165.
- کاکاوند، سمانه، دیانتی، سحر. (1400). مطالعه تطبیقی نقش زن در دو قالی تصویری بهرام گور در هفت گنبد از منظر نظریه نمایشی اروینگ گافمن. پیکره، ۱۰(۲۶)، ۱-۱۵.
- Butler, J. (1990). Gender trouble: Feminism and the subversion of identity. London: Routledge.
- Butler, J. (1993). Bodies that matter: On the discursive limits of ‘sex’. London: Routledge.
- Elliot, A. (2001). Concepts of the self. 2nd ed. London: Polity Press.
- Gabriel, F. (2014). Sexting, selfies and self-harm: young people, social media and the performance
of self-development. Media International Australia, 151(1), 104–112.
- Goffman, E. (1959). The presentation of self in everyday life. Garden City NY: Penguin.
- Goffman, E. (1979). Gender advertisements. London: Macmillan.
- Lister, M., Dovey, J., Giddings, S., Grant, I., & Kelly, K. (2013). New media: A critical introduction. London: Routledge.
- Rettberg, J. W. (2014). Seeing ourselves through technology: How we use, selfies, blogs and
wearable devices to see and shape ourselves. New York: Palgrave MacMillan.
- Schau, H. J. & Gilly, M. C. (2003). We are what we post? Self-presentation in personal web space. Journal of Consumer Research, 30(3), 385-404.
- Sontag, S. (1977). On Photography. New York: Picador.
- Tiidenberg, K. (2014). Bringing sexy back: reclaiming the body aesthetic via self-shooting. Cyberpsychology: Journal of Psychosocial Research on Cyberspace, 8(1), 32-48.
- Tseelon, E. (1995). The Masque of Femininity: The presentation of Women in Everyday Life. London: Sage.
- Warfield, K. (2014). Making selfies/making self: Digital subjectivities in the selfie. Image Conference Berlin, Berlin.