«پیر بوداق» حامی هنر و کتاب‌آرایی عصر قراقویونلو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران.

چکیده

مقدمه: حامیان هنر در تحولات هنری ایران همواره تأثیرگذار بوده‌اند و فعالیت‌های حاکمان قراقویونلو و تأثیراتی که در فرهنگ ایران برجای‌گذاشته‌اند، به‌ویژه در دوران «پیر بوداق» قابل ‌توجه و شایستة دقت نظر است. نسخه‌های ارزشمندی از این دوران در کتابخانه‌های سراسر جهان موجود است. امروزه، این دیوان‌ها و مجموعه‌های شعری، آثار ارزشمند ادبی و هنری هستند که نیازمند پژوهش و مطالعه‌اند. دوران حکمرانی پیر بوداق حتی از نظر تاریخی نیز کمتر مورد توجه بوده است، به ‌ویژه کارهای وی به‌عنوان فرمانروای حامی اهل علم و هنر، کمتر دیده و بازگو شده است. پیر بوداق، فرزند شاه جهان در حدود نیمة دوم سدة نهم قمری به حکومت می‌رسد و طی حدود دو دهه حکمرانی در شیراز و بغداد، با ایجاد کتابخانه و کارگاه‌های کتاب‌سازی و تهیة نسخه‌های فاخر مصور و مجموعه اشعار، تاثیر بسزایی در اعتلای امور فرهنگی و هنری داشته است. کتابخانة او محل گردهم‌آیی گروه قابل توجه‌ای از شاعران، نویسندگان، خوشنویسان و تذهیب گران مختلف بوده است. هدف این پژوهش، معرفی پیر بوداق، آثار موجود در کتابخانه و فعالیت‌های وی به‌عنوان حامی هنر است. همچنین، بررسی ویژگی‌ها و ارزش‌های تصویری نسخه‌هایی که در دوران او به انجام رسیده است. در نهایت به سوال چگونگی تاثیر و باز نمود حمایت‌گری پیربوداق در تهیه آثار هنری دوران حیات وی پاسخ داده می‌شود.
روش پژوهش: این پژوهش کیفی است و نتایج آن به شیوه – توصیفی و تحلیلی با رویکرد تاریخی و تک‌نگاری ارائه شده و از منابع اسنادی، کتابخانه‌ای و منابع اینترنتی موزه‌ها و مجموعه‌داران خصوصی برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده شده است. در این پژوهش اسناد مهم و کتاب‌ها شامل: بیست دو نسخه مصور و غیر مصور با آرایه و تذهیب، در چهار گروه: اسناد، نسخه‌های غیر مصور، نسخه‌های مصور و مجموعه اشعار و جُنگ‌ها طبقه‌بندی شده و با توجه به داده‌ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
یافته‌ها: نگاه هنرمندانۀ پیر بوداق و حمایت‌های خاص او از کتاب‌آرایی و نسخه‌های تهیه ‌شده برای وی، جلوه‌ای فاخر از هنر و ادبیات شعری سدة نهم ه.ق ایران را موجب شده است. این حامی با توجه به سلیقه والای هنرمندانه‌ای که داشت بهترین هنرمندان، خوشنویسان، تذهیب‌گران و نقاشان عصر خویش را در کتابخانه خود گرد آورد تا آن‌ها بتوانند در طراز دیدگاه هنری او فعالیت کنند.
نتیجه‌گیری: این پژوهش نشان می‌دهد که ذوق و حمایت‌های پیر بوداق در تهیۀ نسخه‌های مصور تأثیرگذار بوده و زیبایی‌شناسی هنر کتاب‌آرایی در دورة وی ارتقا یافته است. او میراث‌دار هنری دورة بایسنقر و شاهرخ و انتقال آن به شیراز و بغداد بود و فعالیت او موجب گذار هنر تصویر از هرات به دربار ترکمانان و سپس صفویان شد.

کلیدواژه‌ها


- بیانی، مهدی. (۱۳۴۵). احوال و آثار خوشنویسان (نستعلیق نویسان) (جلد ۱). تهران: دانشگاه تهران.
- حاج‌احمدی‌پور رفسنجانی، مژده و پور مختار، محسن. (۱۳۹۲). تأثیر شعر شعرا بر اشعار جلال‌الدین حافظ سعد تبریزی. کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، ۱۴(۲۷)، ۳۶۹-۳۹۴.
- خزایی، محمد. (۱۳۹۸). هنر طراحی ایرانی اسلامی. تهران: سمت.
- دولتشاه سمرقندی. (۱۳۸۲). تذکرة الشعرا (به اهتمام و تصحیح ادوارد بروان). تهران: اساطیر.
- ریشار، فرانسیس. (۱۳۸۳). جلوه‌های هنر پارسی (ترجمة علی‌محمد روح‌بخشان). تهران: سازمان چاپ وانتشارات.
- ساسه‌کی، یوشیفو. (۱۳۸۸). مجموعه ترجیعات سرکاری، یادگاری از عصر قراقویونلوها. نامۀ بهارستان، ۱۰(۱۵)، ۱۳۷-۱۷۶.
- سودآور، ابوالعلا. (۱۳۸۰). هنر دربارهای ایران (ترجمة ناهید شمیرانی). تهران: کارنگ.
- فریه، آر، دبیلیو. (۱۳۷۴). هنر های ایران (ترجمة پرویز مرزبان). ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر و پ‍ژوه‍ش‌ ف‍رزان‌ روز.
- کاتب یزدی، احمد‌بن‌حسین. (۱۳۵۷). تاریخ جدید یزد (به کوشش ایرج افشار). تهران: امیرکبیر.
- کن‌بای، شیلا. (۱۳۸۲). نقاشی ایرانی (ترجمة مهدی حسینی). تهران: دانشگاه هنر.
- منشی قزوینی، بوداق. (۱۳۷۸). جواهرالاخبار (مقدمه، تصحیح و تعلیقات محسن بهرام نژاد). تهران: میراث مکتوب.
- منشی، اسکندر بیک ترکمان. (۱۳۵۰). تاریخ عالم‌آرای عباسی (به کوشش ایرج افشار) (جلد ۱). تهران: امیرکبیر.
- میرجعفری، حسین. (۱۳۹۵). تاریخ تیموریان و ترکمانان. دانشگاه اصفهان: انتشارات سمت.
- Roxburg, D. J. (2005a). Turks. London: Royal Academy of Art.
- Roxburg, D. J. (2005b). The Persian Album, 1400-1600. New Haven & London: Yale University Press.
- Thackston, W.M. (2001). Album prefaces and other Document son the History of Calligraphers and Painters(BRILL). Boston: Leiden.
Titley, N. M. (1986). Persian Miniature Painting. Austin: University of Texas Press.
 
منابع به زبان انگلیسی
- Bayani, Mi. (1966). Status and works of calligraphers (Nestaliq calligraphers) (Vol.1). Tehran: University of Tehran. [In Pesian]
- Canby, Sh. (2003). Persian painting (M. Hosseini, Trans.). Tehran: University of Art. [In Pesian]
- Dowlatshah Samarqandi. (2003). Tadhkirah al-Shuara (E. Brown, Ed.). Tehran: Asatir. [In Pesian]
- Ferrier, R. W. (1995). Arts of Persia (P. Marzban, Trans.). Tehran: Foruzan Rooz Publication and Research. [In Pesian]
- Haj Ahmadipoor Rafsanjani, M. & Poormokhtar, M. (2013). The influence of poets on the Alal- al-Din Hafez Sa'd-e-Tabrizi. Kavoshnameh in Persian Language and Literature, 14(27), 369-394. [In Pesian]
- Kateb Yazdi, A. H. (1978). The new history of Yazd (I. Afshar, Edit.). Tehran: Amir Kabir.Khazaei, M. (2019). The art of Iranian Islamic design. Tehran: SAMT. [In Pesian]
- Mirjafari, H. (2016). History of Timurids and Turkomans. University of Isfahan: SAMT Publications. [In Pesian]
- Monshi Qazvini, B. (1999). Jawaher al-Akhbar (M. Bahramnejad, Edit.). Tehran: Written Heritage. [In Pesian]
- Monshi, I. B.T. (1971). Tarikh-e Alam-ara-ye Abbasi (I. Afshar, Edit.) (Vol. 1). Tehran: Amir Kabir. [In Pesian]
- Richard, F. (2004). Manifestations of Persian art (A. M. Ruhbakhshan, Trans). Tehran: Printing and Publishing Company. [In Pesian]
- Roxburg, D. J. (2005a). Turks. London: Royal Academy of Art.
- Roxburg, D. J. (2005b). The Persian album, 1400-1600. New Haven & London: Yale University Press.
- Sa Seki, Y. (2009). The collection of Tarjiyat Sarkari: A relic of the era of Qara Qoyunlu.  Nameh Baharestan, 10(15), 176-137. [In Pesian]
- Soudavar, A. (2001). Art of Iranian courts (N. Shemirani, Trans.). Tehran: Karang. [In Pesian]
- Thackston, W. M. (2001). Album prefaces and other document son the history of calligraphers and painters (BRILL). Boston: Leiden.
- Titley, N. M. (1986). Persian miniature painting. Austin: University of Texas Press.