تحلیل رنگ‌ ایران در آثار نقاشان ایرانی دهۀ ۷۰تا ۹۰ خورشیدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه گرافیک، دانشکده هنر، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

مقدمه: در حوزۀ آثار تجسمی، ایرانی بودن همواره دغدغۀ برخی از هنرمندان این حوزه بوده که این مهم بعضاً با عناصر نمادین ایرانی یا عناصر منتسب ‌به ایران با دلالت صریح یا ضمنی به‌تصویر درآمده است. علاوه‌بر عناصر بصری، رنگ نیز به‌عنوان عنصری مستقل در خصوص بازنمایی مفهوم ایرانی بودن نقش‌آفرین بوده است. اما اینکه از نظر هنرمند ایرانی چه رنگی نشان ایرانی‌ بودن است، یا بدین منظور بیشتر استفاده شده یا نقاشان بر آن به‌عنوان رنگ ایرانی توافق داشته‌اند، مسألۀ این پژوهش است. این موضوع در رشته‌های دیگری محور بحث بوده، اما این پژوهش با هدف شناخت‌ رنگ‌های پرتکرار در نقاشی‌های که موضوع آن‌ها ایران بوده به‌تحریر درآمده و به‌سؤال چیستی رنگ‌های به‌کار ‌برده‌ شده برای مفهوم ایران؟؛ در آثار برخی از نقاشان دهۀ ۷۰ تا ۹۰ ایران و چگونگی کاربرد این رنگ‌ها پاسخ داده می‌شود.
روش پژوهش: داده‌های این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، پایگاه‌های اطلاعاتی و مقالات نشریات معتبر علمی، گردآوری شده و به‌شیوۀ تحلیل محتوای بصری با گردآوری آثاری از نقاشان دهۀ ۷۰ تا اواخر دهۀ ۹۰ ایران، به کمک نرم‌افزارهای تفکیک رنگ این آثار تحلیل و پربسامدترین رنگ‌ها مرتبط با ایران مشخص و سپس تفسیر شده‌اند.
یافته‌ها: نقاشان ایرانی در آثاری که به‌نام ایران یا برای این مفهوم خلق کرده‌اند با توجه به تکنیک و شیوۀ کار خود در آثارشان علاوه‌بر شکل از رنگ هم برای بازنمود مفهوم ایران بهره گرفته‌‌اند که در این میان با در نظرگیری سه رنگی که بیشترین کاربرد را در این زمینه داشته، نخست طیف رنگ‌های زرد (نخودی- خاکی) سپس طیف آبی تیره و روشن و پس از آن طیف محدودۀ قرمزلاکی (زرشکی- آلبالویی) بوده است. همچنین از میان آثار ۱۰ نقاش بررسی‌ شده، ۷ نقاش به‌همراه رنگ، از عناصری بصری مرتبط ‌با ایران عمدتاً با دلالتی صریح که غالباً بازنمایی آثار معماری ایران بوده بهره گرفته‌اند.
نتیجه‌گیری: رنگ‌های سبز، قرمز و سفید که سه رنگ پرچم ایران با بیانی نمادین هستند؛ برای بازنمایی مفهوم ایران، به‌عنوان رنگ ایران؛ کمتر دستمایۀ کار نقاشان و طراحان بوده‌اند. بنابراین علاوه ‌بر رنگ‌های پرچم ایران، رنگ‌های دیگری در پالت رنگ نقاشان ایرانی وجود دارد که به‌عنوان رنگ ایران به آن‌ها رجوع شده است. از این‌رو نقاشان علاوه‌بر عناصر نمادین از رنگ مرتبط ‌با ایران به‌طور ضمنی برای بیان بصری خود بهره بردند؛ همچنین در آثار نقاشانی که عناصر تصویری و نمادین مناظر معمارانه دستمایۀ کارشان بود، گونه‌ای از همبستگی رنگی دیده شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ایرانی، محمد و یوسفی، سحر. (1397). رنگ‌ها، عناصر ذاتی و کارکردهایشان در قصه‌های ایرانی. دو ماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه، 6(21)، 50 -72.
- حسینی، سید محمد مجتبی. (1387). ایران سرزمین آب و رنگ (ترجمۀ ابراهیم رنجینه خجسته). تهران: نگار.
- خوش‌نظر، رحیم و رجبی، محمدعلی. (1388). نور و رنگ در نگارگری ایرانی و معماری اسلامی. کتاب ماه هنر، (127)، 70-76.
- دانش، کاظم و خزائی، محمد. (1379). نمادشناسی رنگ سبز در فرهنگ و هنر ایرانی – اسلامی. پیکره، ۹(۱۹)، ۱۸-۲۹. . Doi: https://doi.org/10.22055/pyk.2020.15725
- شکاری نیری، جواد. (1382). جایگاه رنگ در فرهنگ و هنر اسلامی ایران. مدرس هنر، 1(3)، 93-104.
- طبسی‌نژاد، جمال. (1382). تصویری از ایران‌باستان سه هزار سال معماری و هنر ایران. تهران: انتشارات سپیده سحر.
- قره‌باغی، علی اصغر، میرشکرایی، محمد، صباحی، سید طاهر و مجابی جواد. (1388). پرویز کلانتری: گزیده آقار نقاشی و تصویر سازی. تهران: نشز نظر.
- کلاه کج، منصور. (1401). تحلیل بسامدی رنگ ایران در پوسترهای گرافیک با موضوع ایران. پیکره، ۱۱(۲۷)، ۴۸-۶۵.. Doi: https://doi.org/10.22055/pyk.2022.17614
- مرادخانی، علی و عتیقه چى، نسرین. (1397). تفسیر نشانه شناختی رنگ از منظر حکمی در نگارگری ایرانی- اسلامی. رهپویه هنرهای تجسمی، ۱(۴)، ۵-۲۱.  Doi: https://doi.org/10.22034/ra.2019.241813
- مرکز توسعه هنرهای تجسمی. (1370). گزیده‌ای از آثار اولین نمایشگاه دوسالانۀ نقاشان ایران. تهران: مرکز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- وحدت طلب، مسعود و نیک مرام، امین. (1396). بررسی اهمیت، فراوانی و پراکنش رنگ قرمز در ارسی‌های خانه‌های تاریخی ایران مورد پژوهی: 22 تاج ارسی های خانه های قاجاری تبریز.  نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، ۲۲(۲)، ۸۷-۹۷.  Doi: https://doi.org/10.22059/jfaup.2017.231388.671682
 
 
- Danesh, K. & Khazaei, M. (2020). Symbology of green color in Iranian-Islamic culture and art. Paykareh, 9(19), 18-29. Doi: 10.22055/pyk.2020.15725 [In Pesian]
- Hosseini, S. M. M. (2008). Iran is the land of water and color (E. Ranjineh Khojaste, Trans.). Tehran: Negar. [In Pesian]
- Irani, M. & Yousefi, S. (2017). Colors, intrinsic elements and their functions in Iranian stories. Bi-monthly magazine of popular culture and literature, 6(21), 50-72. [In Pesian]
- Khoshnazar, R, & Rajabi, MA. (1388). Light and color in Iranian painting and Islamic architecture. Ketab e mah honar, (127), 70-76.
- Kolahkaj, M. (2022). Frequency analysis of Iranian color in graphic posters with Iran theme. Paykareh, 11(27), 48-65. Doi: 10.22055/pyk.2022.17614 [In Pesian]
- Moradkhani, A. & Atighehchi, N. (2017). The semiotic interpretation of color from the perspective of judgment in Iranian-Islamic painting. Visual Arts Guide, 1(4), 21-5. Doi: 10.22034/ra.2019.241813 [In Pesian]
- Shekari Nayeri, J. (2003). The place of color in Islamic culture and art of Iran. Modares-e Honar, 1(3), 93-104. [In Pesian]
- Tabasinejad, J. (2003). A picture of ancient Iran, three thousand years of Iranian architecture and art. Tehran: Sepideh Sahar Publications. [In Pesian]
- Qarabaghi, A. A., Mirshkaraei, M., Sabahi, S. T., & Mojaba, J. (2009). Parviz Kalantari: Agar's selection of paintings and illustrations. Tehran: Nasher Nazar. [In Pesian]
- Vahdattalab, M. & Nikmaram, A. (2016). Investigating the importance, frequency, and distribution of red color in the sashes of historical houses in Iran, the subject of research: 22 crowns of the sashes of Qajar houses in Tabriz. Journal of Fine Arts: Architecture and Urban Development, 22(2), 87-97. Doi: 10.22059/jfaup.2017.231388.671682 [In Pesian]
- Visual Arts Development Center. (1992). A selection of the works of the first biennial exhibition of Iranian painters. Tehran: Visual Arts Center of the Ministry of Culture and Islamic Guidance. [In Pesian]