بررسی و طبقه‌بندی دوره‌های نقاشی‌خط محمد احصایی با رویکرد خوشنویسی سنتی و مدرن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه گرافیک، دانشکده هنر، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

مقدمه: جایگاه هنرمندان، خوشنویسان  و حرفه‌مداران باتبحر و کاردان که محمد احصایی یکی از اینهاست همواره مورد تقدیر و تحسین بوده است. وی، خوشنویسی چیره‌دست و دارای تجاربی ارزشمند در عرصۀ خط و نقاشی‌خط است که سابقۀ روشنی در خط و خوشنویسی دارد و مسیر حرکت از خط سنتی به نوگرا و نقاشی خط را اندیشه‌ورزانه و آرام و با حوصله طی کرده است. او شیوه‌ای در نقاشی خط  خود دارد که بنابه سیر تحول آثارش در پهنۀ هنر ایران منحصر به خود  او و برخاسته از اعتقاد به مفاهیم عرفانی، آیات قرآن و احادیث است. برای احصایی رعایت اصول و قواعد خوشنویسی و محتوای واژه‌ها اهمیت داشته و آثارش در فضایی مسحورکننده با توازن سیال در فضاهای سواد و بیاض شکل گرفته است. در سیر رو به رشد او مراحلی طی شده از هنر سنتی تا سکولار دیده می‌شود که در پژوهش حاضر به واکاوی آثار وی که گستره‌ای از سنت تا مدرن را دربر می‌گیرد، پرداخته می‌شود. پرسش اصلی این است که آثار وی چگونه طبقه‌بندی می‌شود و چه ویژگی‌های منحصر به فردی دارند؟ هدف پژوهش حاضر شناخت و طبقه‌بندی آثار سنتی و مدرن محمد احصایی و نیز بازشناسی عناصر سنتی خوشنویسی به‌عنوان آرایه‌ای از سنت با کاربست مناسبات هنر مدرن است.
روش پژوهش: شیوۀ پژوهش حاضر کیفی بوده و از منابع مکتوب و متون کتابخانه‌ای همراه ‌با مطالعۀ بصری آثار تجسمی هنرمند بهره برده است.
یافته‌ها: دست‌آورد پژوهش حاضر چنین است که شکل‌گیری زیست‌جهانِ احصایی در دورۀ معاصر در دو ساحت سنتی و مدرن به فراسبک بودن این هنرمند دلالت دارد و شگفت این است که همزمان که هنرمند اثر سنتی خود را در قالب سیاه‌مشق یا «الفبای ازلی» می‌نگاشته به آفرینش هنر سکولار پسامدرن هم اقدام کرده و بدون ایجاد تناقض در دو ساحت کنشگری فعال بوده است.
نتیجه گیری: فضای شکل‌گیری خط و خوشنویسی احصایی تحت تاثیر مکتب هنرمندان نوگرا و همزمان با شکل گیری مراکز دانشگاهی مدرن ایران و نیز در پی ارتباط آسان آن زمان هنرمندان ایرانی با دیگر هنرمندان جهان شکل گرفته و این زیست جهان جدید در کنار تدریس در دانشگاه و آموزه‌های گرافیک مدرن و پیوند آن با خطوط سنتی احصایی را به مسیری متمایز از هموندان خود برد، مسیری که تا حدودی از پیلارام و زنده رودی و دیگران متفاوت بود.

کلیدواژه‌ها


- احصایی، محمد. (1390). محمد احصایی، من بی‌خویشتن، گفتار هنرمند. هنر فردا. (۶+۲۸)، 23.
- آرناسن، یوروارد هاروارد. (1375). تاریخ هنر مدرن، نقاشی، پیکره‌سازی و معماری در قرن بیستم (ترجمۀ مصطفی اسلامیه). تهران: آگاه.
- پاکباز، روئین. (1378). دایره‌المعارف هنر (مدخل«نقاشی نو در ایران»). تهران: فرهنگ‌معاصر.
- روانجو، احد. (1401). جستاری در جنبش هنر نوگرای ایران در نقاشی‌خط (بر پایه گرایش به سویه‌های هنر سنتی و مدرن). پیکره، ۱۱(۲۸)، ۵۳-۶۶.  Doi: https://doi.org/10.22055/pyk.2022.175400
- علی‌محمدی‌اردکانی، جواد و پژوهش‌فر، پرنیا. (1394). تحلیل بازنمود رویکرد سنت‌گرا در آثار نقاشی‌خط دهة هشتاد ایران. نشریۀ نگره، (35)، 78 -91.
- فولادوند، هنگامه. (1390). کشف و شهود نوگرای محمد احصایی در شکل و محتوای خوشنویسی. دسترسی (۴ ژانویه ۲۰۲۴)https://mohammadehsaei.com/articles-interviews
 - قلیچ‌خانی، حمیدرضا. (1394). نقاشی، نقاشی- خط یا خط- نقاشی. دو هفته‌نامه تندیس. 302، 4.
- کشمیرشکن، حمید. (1390). محمد احصایی، نقاش و گرافیست. هنر فردا، (۲۸+۶).
- مجابی، جواد. (1390). چند‌و‌چونی در آثار محمد احصایی. بخارا، ۲۷(۱۴۹)، ۲۲۹-۲۳۵.
- مهاجر، مهران. (1390). متنیت در هنر ایران (گفت‌وگوی بهنام کامرانی با آغداشلو و مهران مهاجر). هنر فردا، (۵+۲۸)، ۱۱۲-۱۱۶.
- هاشمی‌نژاد، علیرضا. (1382). آسمانی و زمینی (گفت‌وگو با آیدین آغداشلو). تهران: انتشارات کتاب آبان.
 
 
- Alimohammadi Ardakani, J., & Pazhouheshfar, P. (2015). Analysis of Representation of Traditionalist Approach in the Iranian Calligraphic Painting in the 2000s. Negareh Journal, 10 (35), 78-92. doi: 10.22070/negareh.2015.256 [In Pesian]
- Arnason, H. H. (1996). History of Modern Art, Painting, Sculpture, and Architecture in the 20th Century) trans. Mustafa Al Islamiah(. Tehran: Agaah. [In Pesian]
- Ehsaei, M. (2011). Me without Myself: The speech of Artist, contemporary art magazine, Art Tomorrow, 6(28), 23. [In Pesian]
- Fouladvand, H. (2013). The Revelation and Intuition of Mohammad Ehsaei in the form of calligraphy, Access on Jan 4, 2024; Available at https://mohammadehsaei.com/articles-interviews. [In Pesian]
- Ghelichkhani, H. (2014). Painting, Calligram, or Calligraphy Painting. Biweekly Magazine of Tandis, 302, 4-5. [In Pesian]
- Hasheminejad, A. (2003). Heaven and Earth (Asemani va Zamini) )A conversation with Aydin Aghdashloo.( Tehran: Aban Book Publishing. [In Pesian]
- Keshmirshekan, H. (2011). Mohammad Ehsaei, Painter and Graphic Artist, Honar-e Farda, 6 (28), 36. [In Pesian]
- Mojabi, J. (2011). Multiplicity in the works of Mohammad Ehsaei. Honar-e Farda, (28+6), 25-27. [In Pesian]
- Pakbaz, R. (1999). Encyclopaedia of Art (The entry of «New Painting in Ira») Encyclopaedia of Art. Tehran: Farhang-e Moaser Pub. [In Pesian]
- Ravanjoo, A. (2022). A Survey on the Modernist Art Movement of Iran in Calligram (Based on the Orientation Towards Traditional and Modern Art Strains). Paykareh, 11 (28), 53-66. doi: 10.22055/pyk.2022.175400. [In Pesian]