واکاوی مفهوم خلوت به‌عنوان مفهومی مشترک در شعر مولانا و معماری (عناصر و تزئینات)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معماری دانشکده عمران و معماری دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

2 دانشیار گروه ساختمان و معماری، دانشکده معماری، دانشگاه فنی و حرفه ای تهران،ایران.

3 عضو سازمان نظام مهندسی خراسان رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

مقدمه: شناخت ﻣﻔﺎهیم اساسی در ﻣﻌﻤﺎری ﺑﺪون توجه به ارزش‌های ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ انسان‌ها میسر ﻧﻤﻲ‌ﮔﺮدد. از آنجایی که انسان موجودی اجتماعی است؛ برای تعامل به چهار نوع ارتباط «خدا»، «خود»، «جهان» و «هم‌نوعان» نیازمند است. چگونگی این ارتباطات تنظیم رابطه با دیگران را رقم می‌زند. در این میان، خلوت به‌عنوان یکی از مفاهیم اساسی مرتبط ‌با ابعاد وجودی انسان و از مهم‌ترین ویژگی‌های کیفی محیط است که می‌تواند به زمینۀ مناسبی برای این ارتباطات بیانجامد. این پژوهش با هدف بررسی مفهوم خلوت در اندیشه مولانا و پاسخ به این پرسش که مصادیق خلوت مولانا در عناصر و تزئینات معماری کدام‌اند؟ تدوین شده است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر به‌لحاظ هدف در زمرۀ تحقیقات بنیادی و از نوع کیفی است و از روش‌های فراتحلیل و مقایسۀ تطبیقی استفاده شده است. روش گردآوری اطلاعات، علاوه ‌بر مطالعۀ اسنادی، نظریه‌ها و دیدگاه‌ها و مصاحبه و پرسش‌نامۀ باز است و جهت تحلیل داده‌های کیفی و کدگذاری و بررسی میزان فراوانی کدهای مستخرج از مصاحبه، از نرم‌افزار NVivo استفاده شده است.
یافته‌ها: براساس مدل نظری مفهوم خلوت در شعر مولانا و راهبرد استدلال منطقی حاصل از یافته‌های پژوهش ارتباطات چهارگانه در اندیشۀ مولانا بر چهار حالت از خلوت «خلوت با خود»، «خلوت با خدا»، «خلوت با محرم اسرار»، «خلوت در جلوت» تأکید می‌کند.
نتیجه‌گیری: براساس نتایج این پژوهش مفاهیم مشترک خلوت در اندیشۀ مولانا و عناصر و تزئینات معماری، مؤلفه‌هایی همچون«خیال»، «همنشینی اضداد نور و تاریکی»، «خلأ» و «فضای تهی»، «محوریت عمودی عالم»، «خاصیت آیینگی» به‌عنوان مفاهیم مرتبط با «خلوت با خدا» و مؤلفه‌های «اندرون و برون» و «تنهایی»در راستای «خلوت با خود» و «محرمیت» در راستای خلوت با دیگران و جمع  است.

کلیدواژه‌ها