نقش نمادین ستاره در قالی‌های دوره اسلامی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد فرش دستباف. دانشگاه کاشان. ایران

2 دانشیار. دانشگاه کاشان. کاشان. ایران

چکیده

طراحان قالی‌ در دوران اسلامی با تأثیر از مبانی زیبایی‌شناسی این دین سعی کرده­ ا­ند، از طرح‌ها و نقش­ هایی استفاده کنند که   مبین فرهنگ و آیین معنوی اسلام و فاقد شائبه های غیر وحدانی باشد؛ یکی از این  نقش­ ها ستاره است. این نقش که  از قدیمی‌ترین نقوش مورد استفاده در قالی دست‌بافت است، در اغلب آثار هنری دوران اسلامی به شکل­ های متنوع  به­ کار رفته است. البته قبل از ظهور اسلام نیز، این نماد در مناطق مختلف ایران با مفاهیم خاص مورد استفاده بوده است. این مسأله بر اهمیت تاریخی این موضوع می­ افزاید. با توجه به استفاده متنوع از این نقش‌مایه  در متن، حاشیه، ترنج و لچک‌ انواع فرش‌های دوران اسلامی، لازم است پژوهشی در این خصوص انجام شود. این تحقیق نقش ستاره را در فرش از نظر زیبایی­ شناسی و نماد­شناسی آن مورد بررسی قرار داده است. در این مقاله، شناسایی انواع ستاره و جایگاه آن در فرش­ بافی دوران اسلامی نیز با ارائه نمونه­ هایی از فرش­ هایی که دارای نگاره ستاره هستند صورت گرفته است. پرسشی که در این تحقیق است: مفهوم  نمادین ستاره در قالی­ های دوره اسلامی چیست و  از این نقش چگونه در قالی استفاده شده است؟ هدف این پژوهش آشنایی بیشتر با عناصر نمادین فرش ایران است. روش این تحقیق توصیفی و داده‌های آن از منابع کتابخانه ­ای و پایگاه های اطلاعاتی است. بنابر یافته‌های این تحقیق، نقش ستاره به عنوان نمودی بصری، نمادین و عرفانی یکی از زیباترین نقوش در هنر فرش­ بافی اسلامی و بیان­ گر تجلی انوار حق بوده است. طراحان فرش این دوران از نگاره‌های نمادین این عرصه که برگرفته از مفهوم اشراق و نور در عرفان اسلامی است و خداوند درآیه شریفه خود را زینت بخش آسمان به آن خطاب می‌فرماید (إِنَّا زَیَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْیَا بِزِینَةٍ الْکَوَاکِبِ) در طرح و نقش فرش استفاده می نمایند.

کلیدواژه‌ها


- J. Basaam, M. Faraj, Z. Zarrie, A. Seyyed, (2004), Dreaming of Heaven, Tehran: Yassavoli.
- S. Parham, (1996), Masterpieces of Fars Rugs, Tehran, Soroush.
- A. Hull, J. Luczyc-Wyhowska, Kilim: The Complete Guide, History, Pattern, Technique, Identification, Translated by S. Homayunfar, N. Olfatshayan, Tehran: Karang.
- Spuhler, F (1978). Islamic Carpets and Textiles in the Keir Collection. op,cit., p.47
- www.turkishculture.org.