بررسی مصداق‌های تجسمی برهمکنش‌های سیاسی و نظامی ساسانیان با رومیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار باستان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران.

2 کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران.

چکیده

مقدمه: تقابل سیاسی/ نظامی میان ساسانیان و رومیان، در اواخر عهد باستان، منجربه شکل‌گیری نوعی هنر تبلیغاتی و بازدارنده شد که می‌توان آن را «هنر سیاسی» معرفی کرد. این هنر در خدمت طبقۀ حاکم طرفین نبرد یا صلح، به خلق نمودهای تجسمی در قالب نقش‌برجسته، سکه، طاق نصرت و همچنین نقاشی می‌پرداخت. غالب این آثار تجسمی دوران ساسانی و همچنین امپراتوری روم به انگیزۀ تقابل ‌با هماورد همسایه، برای ضعیف نشان‌دادن یا تبلیغ چنین حالتی، ایجاد می‌شد. در این مقاله که باهدف آشنایی با اهمیت تصویر و تأثیر مؤلفه‌های تصویری در مخاطب این نوع از هنرهای تجسمی در دوره ساسانی، به رشته تحریر درآمده به سوال چیستی مصداق‌های تجسمی برهمکنش‌های سیاسی/ نظامی میان ساسانیان و رومیانُ و سیر شکل‌گیری و بهره‌گیری از این نمودها پاسخ داده می شود.
روش پژوهش: این پژوهش از نظر نوع، کیفی و از نظر روش شامل مطالعات استنادی و بررسی‌های میدانی نگارندگان است که به روش تحلیل توصیف تاریخی ارائه ‌شده است..
یافته‌ها: آثار مورد مطالعه نشان داد که کارکرد آن‌ها به منظور تبلیغ و بازدارندگی نظامی، بالا بردن قدرت چانه‌زنی در معادلات و مذاکرات فی‌مابین شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری روم بوده است. بهره‌گیری از تصویر به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین فعالیت‌ها در دوران جنگ سرد میان ساسانیان و رومیان مورد توجه بوده است که اقناع مخاطب داخلی در کنار مشروعیت‌یابی برای ساسانیان و توجیه هزینه‌های ناشی از نبرد برای رومیان را به‌دنبال داشته است.
نتیجه‌گیری: نتیجه‌گیری پژوهش حاضر حاکی از آن است که بهره‌گیری از نمودهای تجسمی برای به‌رخ کشیدن قدرت خودی و مذلت دشمن شکست‌خورده در میان ساسانیان و رومیان سابقه‌ای دیرینه داشته ودر آثار بررسی نیز نمودهای آن به وضوح دیده شده است.

کلیدواژه‌ها


- آلرام، مایکل. (1393). سکه‌های ساسانی در ساسانیان (ویراستۀ وستا سرخوش کرتیس و سارا استوارت). تهران: نشر مرکز.
- جوادی، شهره و آورزمانی، فریدون. (1388). سنگ‌نگاره‌های ساسانی. تهران: نشر بلخ.
- حموی، شهاب‌الدین ابی‌عبدالله یاقوت ابن عبدالله الحموی الرومی البغدادی. (1397). معجم البلدان (الجلد الخامس). بیروت: دار الصیار.
- دریایی، تورج. (1392). ساسانیان (ترجمۀ شهرناز اعتمادی و ویراستۀ کامیار عبدی). تهران: توس.
- دریایی، تورج. (1400). از وحشت‌افکنی تا استفادۀ تاکتیکی: فیل‌ها در دورۀ پارتی و ساسانی در شاهنشاهی پارتیان و ساسانیان متقدم (ترجمۀ مهناز بابایی و ویراستۀ وستا سرخوش، الیزابت پندلتون، میشائیل آلرام و تورج دریایی). تهران: ققنوس.
- رایگانی، سید ابراهیم، ویسی، مهسا، سعادت‌مهر، محمدامین و رئوف، سولماز. (1401). بررسی تبلیغات سیاسی شاپور اول ساسانی و کنکاش پیرامون لقب «شاهنشاه ایران و انیران» با تحلیلی از دو سکۀ منحصربه‌فرد، کتیبه‌ها و نقوش برجسته. جستارهای باستان‌شناسی ایران، 149-162. Doi: 10.22034/IAEJ.2023.13756.1026
- شنایدر، رلف میشائیل. (1392). فریبندگی دشمن، تصاویر پارتیان و خاورزمین در رم/ در امپراتوری اشکانی و اسناد و منابع آن (ترجمۀ هوشنگ صادقی و ویراستۀ یوزف ویزهوفر). تهران: فرزان‌روز.
- شیپمان، کلاوس. (1396). مبانی تاریخ ساسانیان (ترجمۀ کیکاووس جهانداری). تهران: فرزان‌روز.
- فدایی تهرانی، مریم. (1402). طراز اسلامی یا تراز ساسانی، کالووس- تابلیون مسیحی، پیکره، ۱۲(۳۲)، 71-87.
 Doi: 10.22055/PYK.2023.18409
- فون‌گال، هوبرتوس. (1378). جنگ سواران؛ در هنر ایرانی و هنر متأثر از هنر ایرانی در دورۀ پارت و ساسانی (ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی). تهران: نسیم دانش.
- گیرشمن، رومن. (1370). هنر ایران در دوران پارت و ساسانی (ترجمه: بهرام فره‌وشی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- گیرشمن، رومن. (1379). بیشاپور (ترجمۀ اصغر کریمی). تهران: انتشارات میراث فرهنگی.
- لوکونین، ولادیمیر.گریگور. (1372). تمدن ایران ساسانی (ترجمۀ عنایت‌الله رضا). تهران: علمی و فرهنگی.
- محمدی‌فر، یعقوب و امینی، فرهاد. (1394). هنر باستان‌شناسی و ساسانی. تهران: شاپیکان.
- موسوی‌حاجی، سید رسول و سرفراز، علی‌اکبر. (1396). نقش‌برجسته‌های ساسانی. تهران: سمت.
- نیکول، دیوید. (1395). ارتش ایران ساسانی آغاز سدۀ سوم تا نیمۀ سدۀ هفتم میلادی (ترجمۀ محمد آقاجری). تهران: ققنوس.
- هرمان، جورجینا. (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان (ترجمۀ مهرداد وحدتی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- هینتس، والتر. (1385). یافته‌های تازه از ایران باستان (ترجمة پرویز رجبی). تهران: ققنوس.
- واندنبرگ، لوئی. (1348). باستان‌شناسی ایران باستان (ترجمۀ عیسی بهنام). تهران: دانشگاه تهران.
- وندائی، میلاد. (1398). شاهان بر سنگ. اصفهان: جهاد دانشگاهی واحد صنعتی اصفهان.
- ویسهوفر، ژوزف. (1389). ایرانیان، یونانیان و رومیان: نگاهی به داد و ستد فرهنگی میان ایران و یونان و روم (ترجمۀ جمشید ارجمند). تهران: فرزان‌روز.
- وینتر، انگلبرت و دیگناس، بئاته. (1398). روم و ایران (دو قدرت جهانی در کشاکش و همزیستی) (ترجمۀ کیکاووس جهانداری). تهران: فرزان‌روز.
- Alram, M., M. Lemarqund, & L. Skjervo. (2007). Shapur, king of kings of Iranians and non-Iranians, Des Indo-Grees aux Sassanides: Donnees Pour L histoire ET la Geographie Historique, 17(11), 11-40.
- Azarnoush, m. (1986). sapuraII, ArdasirII, and Sapur III: Another perspective, AMI band 19.
- Azarpay, G. (1982). The Role of Mither in the investiture and Triumph of Sspur II, Iranica Antiqua, XVII.
- Canepa, M. P. (2017). The Two Eyes of the Earth: Art and Ritual of Kingship between Rome and Sasanian Iran (Vol. 45). University of California Press.
- Canepa, Matthew P.)2010(. Technologies of Memory in Early Sassanian Iran: Achaemenid Sites and Sassanian Identity. American Journal of Archaeology, 114(4), 563- 96.
- De Waele, A. (2004). The figurative wall painting of the Sasanian period from Iran, Iraq and Syria. Iranica antiqua, 39, 339-381. Doi: 10.2143/IA.39.0.503901
- Erdeman, K. (1943). Die Kunst Irans zur Zeit der Sasaniden, durchgesehene Neuausgabe, Wiesbaden.
- Erdeman, K. (1969) Die Kunst Irans zur Zeit der Sasaniden, Mainiz.
- Goldman, B, A.M. Little (1980). The Beginning of Sasanian Painting at Dura-Europos. Iranica Antiqua, XV, 283-99.
- Herrmann, G. (1979). Naqsh-I Rustam 5 and 8, Iranische Denkmaler 8 Reihe II.
- Hinz, W. (1965). Das sassanididische felsrelief von Salmas. Iranica Antiqua V, 148-160.
- Kleiner, F. (1984). The Arch of Gaius Caesar in Pisa (CIL, XI, 1421). Latomus 43, 156-64.
- Luschey, H. (1987). Ardasir I, II. Rock Reliefs, in: Encyclopaedia Iranica, ed by Ehsan Yarshater Vol. II, London and New York, Routledge and Kegan paul.
- MacDermot, B. C. (1954). Roman Emperors in the Sassanian reliefs. The Journal of Roman Studies, 44(1-2), 76-80.
- Macdermot, B.C. (1954). Roman Emperors in the Sasanian reliefs, Jornal of Roman studies, 44, 76-80.
- Nicholson, O. (1983). Taq-i Bostan, Mithras and Julian the Apostate: an irony. Iranica Antiqua, 18, p. 177.
- Overlaet, B. (2009). A Roman Emperor at Bishapur and Darabgird: Uranius Antoninus and Black Stone of Emesa. Iranica Antiqua, Vol.XLIV, 462-530. Doi: 10.2143/IA.44.0.2034386
- Reiner, E. (2006). The Reddling of valerian. The Classical Quarterly, 56(1), 325-329.
- Rostovtzeff, M. I., A. R. Bellinger, F. E. Brown, and C. B. Welles, eds. (1944). The Excavations at Dura-Europos, Preliminary Report on the Ninth Season of Work, 1935–1936, Pa t 1: The Agora and Bazaar, New Haven, Yale University Press.
- Sonnabend, H. (1986). Fremdenbild und Politik: Vorstellungen der Römer von Ägypten und dem Partherreich in der späten Republik und frühen Kaiserzeit (Europäische Hochschulschriften. Reihe III, Geschichte und ihre Hilfswissenschaften, Bd. 286) (Frankfurt/New York). Bern-New York.
- Spawforth, A. (1994). Symbol of unity? The Persian-Wars tradition in the Roman empire (p. 233). na.